Cordano Bruno əslində niyə yandırılıb?

Cordano Bruno (it. Giordano Bruno, fevral 1548 -  fevral 1600),  italyan filosof-panteisti və şairi.

Vyaçeslav Qafarov yazır:

Hər şey sadədir: bir çox dünya var (və o vaxtlar onların yaşadığı düşünülürdü), bəs Xilaskar necə olacaq? Hər dünyanın öz dünyası varmı, yoxsa nə? Əgər belədirsə, onda Yer üzündəki “təmiz mayalanma”, iki və ya üç barmaqla xaç vurmaq və “müqəddəs ruhun” ata və oğuldan, yoxsa sadəcə atadan çıxması ilə bağlı bütün mübahisələr əhəmiyyətsiz görünür. Lakin bu cəfəngiyata görə Brunonun həyatı boyu ( əvvəl və sonra) qan çayları axırdı.  O, bu dəliliyə və çılğınlığa qarşı səsini qaldırmağa çalışdı və bu səbəbdən bütün dinlərin nümayəndələri tərəfindən təqib edildi və katoliklər hətta onu diri-diri yandırdılar.

P.S. Bəs sizcə necədir?

Məktəb proqramından  xatırladığımız kimi, Cordano Bruno Kopernikin heliosentrik sisteminin tərəfdarı olduğuna, yəni Yerin Günəş ətrafında fırlandığını iddia etdiyinə görə İnkvizisiya (kilsə məhkəməsi) tərəfindən tonqalda yandırılmışdı. Əslində, bu geniş yayılmış mifin yalnız bir hissəsi doğrudur: Cordano Bruno həqiqətən də 1600-cü ildə İnkvizisiya tərəfindən yandırılmışdır. Qalan hər şeyin aydınlaşdırılması tələb olunur.

Birincisi, Brunonu gənc adlandırmaq mümkün deyildi. Nolanın (İtaliyanın Nola şəhərində anadan olub) XIX əsrə aid olan oyma üzərində şəkli onu həqiqətən də gənc göstərir, lakin edam edildiyi zaman o, 52 yaşında idi və o dövrdə kifayət qədər inkişaf etmiş hesab olunurdu. İkincisi, onu alim adlandırmaq mümkün deyil. Cordano Bruno Avropanı gəzən, çoxsaylı universitetlərdə dərs deyən (bidətçi baxışlarına görə tez-tez qalmaqallı şəkildə universitetdən qovulmuşdu) və iki dissertasiya müdafiə edən səyyah dominikan rahibi və filosofu idi.

Bəlkə də bir neçə əsr əvvəl onu alim adlandırmaq olardı, amma onun dövründə elmi əsərlərdəki fərziyyələr riyazi təsdiq tələb edirdi. Brunonun əsərləri elmi traktatlar kimi deyil, məcazi, poetik formada yazılmışdı. O, kainatın sonsuz və sərhədsiz olduğunu, ulduzların planetlərin ətrafında fırlandığı uzaq günəşlər olduğunu, digər yaşayış dünyalarının mövcud olduğunu və sair iddia etdiyi 30-dan çox əsər yazmışdır. Kopernikin heliosentrik sistemi sadəcə onun dini və fəlsəfi konsepsiyalarını tamamlayırdı. Bruno Kopernik, Qalileo, Nyuton və digər alimlərin etdiyi mənada elmi tədqiqatlarla məşğul olmurdu.

Nolanlı Bruno özünü əsasən dini islahatlara yönəlmiş dini təbliğatçı hesab edirdi. Alimin kilsəyə və ruhanilərə qarşı çıxdığına dair geniş yayılmış inancın əksinə olaraq, o, ateist deyildi. Bu mübahisə elmlə din arasında münaqişə deyildi. Baxışlarının radikal təbiətinə baxmayaraq, Cordano  Bruno öz dövrünün dininin çoxsaylı çatışmazlıqlarına inansa da, inanclı olaraq qalırdı. O, xristianlığın əsas ehkamlarına - Məsum Məryəmə, Məsihin ilahiliyinə qarşı çıxırdı.

1592-ci ildə Venesiya aristokratının mnemonika (əzbərləmə sənəti) müəllimi Bruno Nolalıya qarşı yazdığı bir ifşada onun bidətçi baxışlara sahib olduğu bildirilirdi: “Məsihin xəyali möcüzələr göstərdiyi və həvarilər kimi sehrbaz olduğu və özünün də eyni şeyi, hətta onlardan daha çoxunu etmək üçün ruhu olduğu; Məsihin öz iradəsi ilə ölmədiyi və bacardığı qədər ölümdən qaçmağa çalışdığı; günahların cəzasının olmadığı; təbiət tərəfindən yaradılan ruhların bir canlıdan digərinə keçdiyi; heyvanların pozğunluqla doğulduğu kimi, insanlar da eyni şəkildə doğulduğu, ... teoloji mübahisələrin dayandırılmalı və rahiblərin gəlirlərinin əlindən alınmalı, çünki onlar dünyanı rüsvay edir”. Cordano Bruno üçün elmi deyil, dini və fəlsəfi fikirlər ilk növbədə fundamental əhəmiyyət kəsb edirdi.

Brunonun inkvizisiya məhkəməsi səkkiz il davam etdi və bu müddət ərzində onu bidətçi iddialarının ziddiyyətlərlə dolu olduğuna inandırmağa çalışdılar. Lakin rahib öz baxışlarından imtina etməkdən imtina etdi və inkvizisiya tribunalı onu “tövbə etməyən, inadkar və sarsılmaz bidətçi” elan etdi. Bruno dini rütbəsindən məhrum edildi, kilsədən qovuldu və dünyəvi hakimiyyət orqanlarına təhvil verildi. Onun hökmündə heliosentrik nəzəriyyədən heç bir söz deyilmədi; o, xristianlığın doqmalarını inkar etməkdə ittiham edildi. Kopernikin ideyaları o dövrdə kilsə tərəfindən dəstəklənməsə də, onların tərəfdarları təqib edilmədi və ya tonqalda yandırılmadı. Lakin Bruno mahiyyət etibarilə Tanrının hər şeyə qadir olduğunu inkar etdiyi üçün xristianlığın təməllərini sarsıtmaqla hədələyən yeni bir dini və fəlsəfi doktrina yaratmışdı. Buna görə də o, alim kimi deyil, bidətçi kimi cəzalandırıldı.

1600-cü ilin fevral ayının ortalarında “qan tökülmədən cəza” həyata keçirildi. Heç vaxt öz baxışlarından əl çəkməyən Cordano Bruno Romada tonqalda yandırıldı. 1889-cu ildə həmin ərazidə “Cordano Bruno - onun əvvəlcədən gördüyü əsrdən, onun yandırıldığı yerdə” yazısı olan bir abidə ucaldıldı. Kilsə bir neçə əsr sonra Qalileyi rabilitasiya edilsə də, Bruno hələ də dönük və kafir hesab olunur.

Cordano Brunodan əlavə, Qalileo Qaliley və Kopernik də heliosentrik sistemin tərəfdarları olduqları üçün, məşhur təsəvvürdə bu üç tarixi şəxsiyyət tez-tez birləşdirilir və elmi dünyada zarafatla “Nikolay Brunoviç Qaliley” adlandırılırlar. Məşhur “...hər halda yenə də hərəkət edir” ifadəsi onların hamısına aid edilir, baxmayaraq ki, əslində bu ifadə Qalileo haqqında bir əsərdə çox sonralar yaranıb. Ölümündən əvvəl, əfsanəyə görə, Bruno yenə də demişdi: “Yanmaq təkzib etmək deyil”.

Mənbə: https://bit.ly/4oTXoSQ

Rus dilindən tərcümə etdi:

Əsədov Seyyub Əsəd oğlu-Şirvan şəhər T. Bağırov adına 11 №-li tam orta məktəbin tarix müəllimi, “Ən yaxşı müəllim” müsabiqəsinin (2015-ci il), “Elektron Təhsil” Respublika Müsabiqəsi, “Təhsildə ən yaxşı İnternet resursları” nominasiyası qalibi (2017-ci il), Respublika “Pedaqoji Mühazirələr”inin (2003-cü il III dərəcəli Diplom və 2019-cu il Tərifnamə) təltifçisi, Təhsildə inkişaf və innovasiyalar üzrə IV qrant müsabiqəsinin (2020) qalibi (“V-XI siniflərdə tarix fənninin tədrisi metodikası” adlı metodik vəsait müəllifi).

İstinad: https://multiurok.ru/files/cordano-bruno-slind-niy-yandirilib.html