Spartalıların sağlam olmayan uşaqları uçuruma atdıqları doğrudurmu?

Qədim Sparta dövlətində sağlam olmayan körpələrin doğulduqdan az sonra uçurumdan atıldığı barədə məlumatlar geniş yayılmışdır. Bu əfsanəni dəstəkləmək üçün hər hansı bir dəlil olub olmadığını yoxladıq.

Sağlam olmayan körpələrdən qurtulma hekayəsi təkcə müxtəlif janrlı bir neçə bədii əsərdə deyil, həm də bir sıra dərsliklərdə qeyd olunur: məsələn, Popovanın redaktoru olduğu dövlət və hüquq nəzəriyyəsi, Krivşenko və Yurkinin redaktorluğu ilə pedaqogika haqqında kitablarda bu məsələdən bəhs edilir.

“Spartalılar qısa və aydın danışmağa üstünlük verirdilər. Belə danışıq lakonik danışıq adlanır, yəni Lakonikadakı kimi. Məsələn, spartalı qadın oğlunu müharibəyə yola salarkən deyirdi:“Qalxan altında, ya da qalxan üstünd”. Qalxanı itirmək rüsvayçılıq sayılırdı. Döyüşdə mərdliklə həlak olmuş döyüşçünün cənazəsini qalxanın üstündə gətirirdilər. Spartalı kişilərin hamısı döyüşçü idi. ...Qanun onlara hərbi işdən başqa ayrı bir işlə məşğul olmağı qadağan edirdi.Oğlanların yeddi yaşı tamam olduqda onları valideynlərindən alıb məktəbə verirdilər. Burada onlar bədəni və iradəni möhkəmlədən sərt şəraitdə yaşayırdılar. ...Ağrıya dözməyi öyrətmək üçün oğlanları qamçı ilə döyürdülər”.

(Ümumi təhsil müəssisələrinin 6-cı sinifləri üçün Ümumi tarix fənni üzrə dərslik. Bakı-2021).

Lakin “Arzamas” və “Rus yeddiliyi” adlı məşhur elmi portallar arxeoloji qazıntıların geniş yayılmış bu  inancı təkzib etdiyini iddia edirlər. 2020-ci ildə Rusiya prezidenti Vladimir Putin görüşlərinin birində bugünkü standartlara görə qəribə olan sparta adətini xatırladıb: “Deyirlər ki, Qədim Spartada xəstə və şikəst uşaqları Tayqet qayalığından atırlarmış. Düzdür, bu gün tarixçilər və arxeoloqlar bunun sadəcə bir əfsanə, mif olduğuna inanırlar”. Hətta qədim müəlliflər müasir insanı şoka salan bir təcrübə haqqında yazmışlar. Məsələn, Plutarx “Paralel tərcümeyi-hallar” əsərində yarı əfsanəvi Sparta qanunvericisi Likurqa (e.ə. VIII əsr) həsr etdiyi kitabda zəif körpələrin dözülməz taleyindən danışırdı. Plutarxın dediyinə görə, yeni doğulmuş uşağı ağsaqqalların yanına aparardılar, ağsaqqal onu müayinə edər və “əgər uşaq cılız və eybəcər idisə, həyatının nə ona, nə də dövlətə heç bir faydası olmadığını nəzərə alaraq Apofet (Tayqet uçurum belə adlanırdı) uçurumuna atardı. Eyni zamanda, Plutarxın yazdığı digər məşhur qədim şəxsiyyətlərin tərcümeyi-hallarında da buna zidd olan ifadələr var. Məsələn, Sparta kralı Aqesilae (e.ə. V-IV əsrlər) haqqında hekayədə müəllif onun uşaqlıqdan şikəst olduğunu bildirir (baxmayaraq ki, “gənclikdəki gözəlliyi onun fiziki qüsurunu nəzərə çarpmaz edirdi”). Qədim tarix üzrə britaniyalı mütəxəssis Pol Kartlcın yazdığı kimi, kral anadangəlmə şikəst idi və spartalı standartlarına görə çox qısa boylu idi, ona görə də onun səhhətindəki problemlər açıq-aydın zədənin nəticəsi deyildi. Bununla belə, Aqesilae 80 ildən çox yaşamış və bir neçə müharibə və kampaniyada Sparta ordusuna rəhbərlik etmişdir. Qeyd edək ki, Plutarx eranın I-II əsrlərdə, yəni yazdığı əsərin bir çox qəhrəmanlarından bir neçə əsr sonra yaşamışdır. Bəzi tarixçilərin qeyd etdiyi kimi, digər antik müəlliflər Spartada belə bir adət haqqında məlumat vermirlər və Plutarxın özü onun dəqiq tərcümeyi-halından daha çox qəhrəmanının obrazını yaratmaqda maraqlı olmuşdur. 2007-ci ildə bir neçə nəşr (o cümlədən Rusiyanın “Lenta.ru” və “Novye İzvestiya”, həmçinin Avstraliyanın ABC telekanalı) AFP-yə istinadən bildirir ki, yunan alimləri “spartalı körpələrin öldürülməsi əfsanəsini təkzib ediblər”. Bu nəşrlər Apotet dərəsində tapılan insan qalıqlarını təhlil edən və orada ölənlərin 18-35 yaş arasında olduğu qənaətinə gələn Afina Universitetinin əməkdaşı Teodoros Pitsiosun təqdiqat işi haqqında məlumat verib. Ümumilikdə, antropoloqlar VI-V  əsrlərdə yaşamış və ehtimal ki, hərbi əsir, cinayətkar və ya satqın olan 46 kişinin qalıqlarını araşdırmışlar. Dünyadakı media orqanları tərəfindən istinad edilən AFP nəşrinin yerini tapa bilməsək də, Pitsiosun araşdırması mövcuddur. Düzdür, bu araşdırma Kaedas mağarasında aparılan qazıntılara həsr olunub. Pitsios əvvəlcə böyüklərin dərəyə atıldığı fərziyyəsini sınaqdan keçirdi. Üstəlik, antropoloq uşaqların Kaedas dərəsinə atılması ilə bağlı şayiələri birbaşa “ehtimal olunmayan, təsdiqlənməmiş uydurma, buna baxmayaraq bizim dövrümüzdə də geniş yayılmışdır” adlandırır. Yunanıstanın Mədəniyyət Nazirliyi də oxşar mövqedədir. Kaedas dərəsinin Apotet ilə eyniləşdirilməsi həqiqətən də geniş yayılmışdır (məsələn, ədəbiyyatşünas alim Mixail Qasparov buna inanırdı), lakin bu barədə mütləq əminlik yoxdur.

Beləliklə, spartalıların qeyri-sağlam körpələri uçurumdan atmaq adəti haqqında etibarlılığı şübhə doğuran nisbətən gec antik müəllifin yazılarından məlumat əldə edirik. Üstəlik, anadangəlmə əlilliyi olan spartalıların nəinki erkən ölümdən qaçdıqlarını, həm də çox əhəmiyyətli uğurlar qazandıqlarını sübut edən dəlillər də  vardır. Bir neçə il əvvəl antropoloqların və arxeoloqların Plutarxın qeyd etdiyi dərədə araşdırma apardıqları və uşaq ölümlərini təkzib etdikləri barədə yayılan məlumatlar da tamamilə doğru deyil. Ona görə ki, biz Apotet dərəsinin  harada yerləşdiyini dəqiq bilmirik və biz onu əminliklə Kaedas dərəsi ilə eyniləşdirə bilmərik. Arxeoloq Debora Sind Qədim Yunanıstanda əlilliyə dair doktorluq dissertasiyasında yazdığı kimi, “ Uşağın Tayqet dərəsinə atılması kimi praktikalara dair etibarlı sübut tapmayana qədər, hətta ilkin açıqlamalar belə verə bilmərik”.

Mövzu üzrə oxu:

1.Arzamas. 7 мифов об античности

2.Плутарх. Сравнительные жизнеописания

3.T. Pitsios. Ancient Sparta - Research Program of Keadas Cavern

4.D. Sneed. The Life Cycle of Disability in Ancient Greece

Mənbə:

https://provereno.media/blog/2021/07/21/pravda-li-chto-spartancy-sbrasyvali-slabyh-detej-v-propast/

Rus dilindən tərcümə:

Əsədov Seyyub Əsəd oğlu-Şirvan şəhər T. Bağırov adına 11 №-li tam orta məktəbin tarix müəllimi, “Ən yaxşı müəllim” müsabiqəsinin (2015-ci il), “Elektron Təhsil” Respublika Müsabiqəsi, “Təhsildə ən yaxşı İnternet resursları” nominasiyası qalibi (2017-ci il), Respublika “Pedaqoji Mühazirələr”inin (2003-cü il III dərəcəli Diplom və 2019-cu il Tərifnamə) təltifçisi, Təhsildə inkişaf və innovasiyalar üzrə IV qrant müsabiqəsinin (2020) qalibi (“V-XI siniflərdə tarix fənninin tədrisi metodikası” adlı metodik vəsait müəllifi).

Xülasə:

https://multiurok.ru/files/spartalilarin-saglam-olmayan-usaqlari-ucuruma-atdi.html