Baykal gölü (Bəygöl) əgər suyu qurusa...

 

Şərqi Sibirin cənub hissəsində yerləşən Baykal gölü dünyanın ən inanılmaz və sirli təbiət möcüzələrindən biridir. Tez-tez “Sibirin mirvarisi” adlandırılan bu gölü planetdəki bütün digər göllərdən fərqləndirən bir çox sirləri və unikal xüsusiyyətləri vardır.

Quruda ən dərin uçurum: Baykal susuz belə görünür (Bax: şəkil 2).

Baykal gölünün mənşəyi:

Elm adamları hələ də Baykalın dəqiq mənşəyini müzakirə edirlər, lakin ən çox yayılmış nəzəriyyə onun tektonik proseslər nəticəsində yarandığıdır. Milyonlarla il əvvəl bu ərazidə yer qabığı parçalanaraq dərin qırılma əmələ gəlmişdir. Zamanla bu çatlaq su ilə dolaraq göl əmələ gətirir. Baykal Yer kürəsinin ən qədim göllərindən biridir. Alimlər hesab edirlər ki, o, təxminən 25-30 milyon il əvvəl mürəkkəb geoloji proseslər nəticəsində əmələ gəlib. Əsrlər boyu göl çoxlu dəyişikliklərə məruz qalmış, lakin buna baxmayaraq öz dərinliyini və saflığını qoruyub saxlayır.

Baykal gölünün unikal xüsusiyyətləri:

Dünyanın ən dərin gölüdür. Maksimum dərinliyi 1642 metr olan Baykal gölü planetdəki bütün digər gölləri üstələyir və planetin ən dərin gölüdür. Su miqdarı onu dünyanın ən böyük şirin su anbarıdır. Göl dünyadakı təzə, donmamış suyun təxminən 20%-ni ehtiva edir.

Unikal ekosistem:

Baykal gölündə 1700-dən çox bitki və heyvan növü yaşayır, onların təxminən 80% endemikdir, yəni onlara ancaq burada rast gəlinir. Ən məşhur canlılar arasında Baykal suitisi, omul və müxtəlif kanserogenlər var. Bu, onu planetdəki biomüxtəliflik baxımından ən zəngin göllərdən birinə çevirir. Baykal gölündəki su son dərəcə təmiz və şəffafdır ki, bu da 40 metrə qədər dərinliyə baxmağa imkan verir. Göldə yaşayan bəzi yosun növləri suyu süzərək onu kristal təmiz edir. Baykal gölünün ən maraqlı canlılarından biri omul balığı, yalnız bu göldə tapılan və yerli əhali üçün son dərəcə qiymətli balıqdır. Baykal gölü ətrafında bir çox əfsanə və miflər bir-birinə qarışıb, onu mistik aura ilə əhatə edir. Yerli sakinlər gölün müalicəvi xüsusiyyətlərə malik olduğuna və ölənlərin ruhunun onun dərinliklərində rahatlıq tapdığına inanırlar.

Baykal gölü niyə bu qədər unikaldır?

Baykal gölü seysmik aktiv zonada yerləşir və bu, onun dərinliyinə və davamlı genişlənməsinə kömək edir. Sərt Sibir iqlimi və gölün hündürlüyü onun təmizliyinə və şəffaflığına kömək edir. Göl minlərlə endemik növün olduğu unikal ekosistemə sahibdir və bu da onu qiymətli təbiət qoruğu edir. Unikal geoloji şərait və aşağı çirklənmə səviyyəsi sayəsində Baykal gölünün suyu planetin ən təmiz sularından biridir və günəş işığı böyük dərinliklərə nüfuz edir.

Qapalı ekosistem:

Göl digər su hövzələrindən demək olar ki, tamamilə təcrid olunub ki, bu da onda unikal ekosistemin inkişafına imkan vermişdir.

Böyük sənaye mərkəzlərindən uzaqda yerləşməsi gölün çirklənməsinin qarşısını almağa kömək edir. Baykal gölünün yaşı Atlantik okeanının yaşı ilə müqayisə edilə bilər. Qışda Baykal gölünün buzu o qədər şəffafdır ki, onun vasitəsilə gölün dibi görünür. Göldə nadir təbiət hadisələri, məsələn, “Bərquzin dalğaları” - güclü küləklər nəticəsində yaranan yüksək dalğalar nümayiş etdirilir. Baykal gölü UNESKO-nun Ümumdünya İrs Siyahısına daxil edilmişdir. Yerli sakinlər Baykal gölünü müqəddəs yer hesab edir və onu “Müqəddəs Dəniz” adlandırırlar. Baykal gölündə yaşayan ən məşhur heyvanlardan biri dünyada yeganə şirin su suitisi olan Baykal xəzli suitisidir. Baykal gölünün ən böyük adası olan Olxon yerli fırtınalar üçün yaxşı bir yerdir və çoxlu sayda turistləri cəlb edir. Trans-Sibir Dəmir yolu Baykal gölü bölgəsindən keçir və sərnişinlərə gölün inanılmaz mənzərələrini göstərir. Yer kürəsinin demək olar ki, bütün sakinləri bilirlər ki, Baykal planetin ən dərin gölüdür. Geoloji baxımdan Baykal gölü yer qabığında su ilə dolu böyük bir boşluqdur. Bu təbii su anbarının dibi 1500 kilometrə qədər uzanan nəhəng qırılma sahəsinin bir hissəsidir. Böyük miqdarda şirin su sadəcə bir örtükdür. Baykal gölündə su olmasaydı, onun sahilində olan hər kəs bu uçurumun inanılmaz dərinliyində gizlənərdi. Burada dərinliyin yavaş artımını görməyəcəksiniz - Baykal gölünün dibi demək olar ki, bütün sahil boyunca kəskin şəkildə aşağı düşür. Baykal gölünün dibi yer qabığının iki böyük hissəsinin bir-birini itələdiyi yerdir. Buna görə nəhəng çatın belə böyük bir dərinliyi var və Baykal gölünün eni yavaş-yavaş, lakin şübhəsiz ki, artır.

Gölün qərb sahili nəhəng Avrasiya plitəsidir, şərq sahili isə Amur plitəsinə aiddir, daha çox mikroplitələr adlanır. Amur plitəsi yavaş-yavaş cənuba və cənub-şərqə doğru irəliləyir və Baykal gölü dibini genişləndirməyə davam edir.

Mənbə: https://bit.ly/4gBiZeV

Foto: https://x.com/SeyyubAsadov/status/1865083982225817925/photo/1

Rus dilindən tərcümə: Əsədov Seyyub Əsəd oğlu-Şirvan şəhər T. Bağırov adına 11 №-li tam orta məktəbin tarix müəllimi, “Ən yaxşı müəllim” müsabiqəsinin (2015-ci il), “Elektron Təhsil” Respublika Müsabiqəsi, “Təhsildə ən yaxşı İnternet resursları” nominasiyası qalibi (2017-ci il), Respublika “Pedaqoji Mühazirələr”inin (2003-cü il III dərəcəli Diplom və 2019-cu il Tərifnamə) təltifçisi, Təhsildə inkişaf və innovasiyalar üzrə IV qrant müsabiqəsinin (2020) qalibi (“V-XI siniflərdə tarix fənninin tədrisi metodikası” adlı metodik vəsait müəllifi).