Muncuqlu Tarla: Göbəkli-Təpədən də qədim şəhər

Türkiyədəki Göbəkli Təpə uzun müddətdir dünyanın ən qədim yaşayış məskəni hesab olunur, təəccüblü istisnadır. Burada ucaldılmış məbədlər və oyulmuş daş konstruksiyalar, açıq-aydın mərasim məqsədləri üçün nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da həqiqətən qədim sivilizasiyaya işarə edir. Bu abidə neolit ​​dövrünə aiddir və 11.000 ildən çox tarixi vardır. Qədim sivilizasiyalar başqa yerlərdə meydana çıxana qədər minilliklər boyu belə bir şey mövcud deyildi və ya ən azından hamı belə düşünürdü. Ancaq son illərdə yeni bir rəqib ortaya çıxdı. Türkiyəli arxeoloqlar Türkiyənin Anadolu bölgəsində daha bir qədim bir şəhər tapdıqlarına inanırlar. “Muncuqlu Tarla” kimi tərcümə olunan “Boncuklu Tarla” adlanır və bəziləri onun qonşusu Göbəkli Təpədən daha qədim olduğunu iddia edirlər. Bununla belə, bu abidə ilə  bağlı araşdırmalar hələ nisbətən yenidir və əksəriyyəti tədqiq edilməmiş olaraq qalır. Bir çox suallar cavabsız qalır və Göbəkli Təpəni dünyanın ən qədim yaşayış məskəni statusundan məhrum etmək istəsələr, arxeoloqları çoxlu iş gözləyir.

Muncuqlu Tarla dünyanın ən qədim yaşayış məskənidirmi?

Türkiyənin mərkəzindəki Konya yaylasının mərkəzində Göbəkli Təpədən təxminən 1000 il əvvəl movcud olduğu güman edilən yaşayış məntəqəsi yerləşir. Qədim tarixə malik bölgədə münbit düzənlikdə yerləşən Muncuqlu Tarla son dövrlərin ən maraqlı arxeoloji tapıntılarından biridir. Yerli arxeoloqlar hesab edirlər ki, yaşayış məntəqəsi son epipaleolitdən (təxminən eradan əvvəl 10 min il) dulusçuluqdan əvvəlki neolit ​​B dövrünə qədər (e.ə. 8700-e.ə.6000-ci illər) yaranıb. Təəccüblüdür ki, bu, Muncuqlu Tarlanı 12 min illik yaşayış məntəqəsidir, lakin son vaxtlara qədər bu barədə heç bir məlumat olmamışdır. Hadisələrin inanılmaz dönüşü ilə bu abidə 2008-ci ildə Mardin vilayətindəki İlisu bəndi yaxınlığında aparılan geoloji tədqiqatlar zamanı təsadüfən tamamilə yenidən aşkar edilib. Dörd illik gözləmədən sonra nəhayət 2012-ci ildə Türkiyənin Mardin Muzeyinin rəhbərliyinin razılığı ilə qazıntılara başlanılıb. 2012-ci ildə aparılan ilkin qazıntılar daha çox konservasiya səyi, İlisu bəndi və su elektrik layihəsinin təsirinə məruz qalmış mədəni sərvətlərin sənədləşdirilməsi və eləcə də qorunması üzrə daha geniş təşəbbüsün bir hissəsi idi. Bu işdə 15-dən çox bərpaçı və arxeoloq, o cümlədən 50 işçi iştirak etmişdir. 2017-ci ildə Mardin Universitetinin doktoru Ergül Kodaş rəhbərliyi üzərinə götürərək, abidənin şərq seksiyasının qazıntılarına başladı. Bu qazıntılar Muncuqlu Tarlanın təxminən eradan əvvəl 10.000-ci illərdə üç fərqli dövrdə məskunlaşdığını ortaya çıxardı və dörd fərqli tikili tipini, həmçinin kanalizasiya sistemini və iyirmidən çox abidəni üzə çıxardı. Bu abidələrə muncuq kimi bəzək əşyaları, həmçinin obsidian və çaxmaqdaşı alətlər, ox ucları və mikrolitlər daxildir. Bununla belə, ən təsirli kəşf abidənin mərkəzində yerləşən və yaşayış binaları ilə əhatə olunmuş bəzilərinin məbədlər adlandırdığı böyük ictimai binalar oldu. Bu binaların memarlığı heyrətamiz dərəcədə inkişaf etmişdir və binaların sayı bir vaxtlar çiçəklənən qəsəbəyə işarə edir. Bunlar böyük ictimai layihələri həyata keçirmək üçün bir araya gələn, birlikdə cəmiyyət quran insan cəmiyyəti idi.

Muncuqlu Tarla sakinləri

Tədqiqat yeni başladığı üçün Muncuqlu Tarlada vaxtilə yaşamış qədim insanlar haqqında konkret olaraq az şey məlumdur. Lakin bu bölgənin zəngin qədim tarixi sayəsində arxeoloqlar bəzi ilkin nəticələr çıxara bilmişlər. Tapılan  dəlillərə əsasən Muncuqlu Tarlanın Şumerlər, Akkadlar, Babillilər və ya Hetlər kimi vaxtilə ərazidə yaşayan məlum sivilizasiyalardan daha qədim olması ehtimal edilir. Lakin bu dövrdə daha geniş Anadolu bölgəsində Çatalhöyük və Hacılar mədəniyyətləri yaşamış və Muncuqlu Tarla sakinlərinin onlarla qarışmış və qarşılıqlı əlaqədə olmaları mümkündür. Muncuqlu  Tarlada aparılan qazıntılar nəticəsində memarlıq möcüzələri və bacarıqlı sənətkarlıq işləri üzə çıxarılmış, bu da inkişaf etmiş bir cəmiyyətdən xəbər verir. Müxtəlif tikililər və kanalizasiya sistemi ilə birlikdə məbədin olması bu qəsəbənin mütəşəkkil və kommunal xarakterini vurğulayır. Muncuqlu  Tarla Anadolu bölgəsindəki Göbəkli Təpə və Qaraxan Təpə kimi digər son dərəcə qədim yerlərlə yaxından əlaqəlidir. Birlikdə bu abidələr bəşər sivilizasiyasının ilkin mərhələləri və qədim dövrlərdə mürəkkəb cəmiyyətlərin inkişafı haqqında əvəzolunmaz məlumatlar verir. Muncuqlu Tarladan cəmi 30 kilometr şimal-qərbdə yerləşən Göbəkli Təpə dünyanın ən qədim dini komplekslərindən biri kimi tanınır. Göbəkli Təpənin 12.000 ildən çox yaşı var və  kənd təsərrüfatının yaranmasından və oturaq həyat tərzinə keçiddən əvvələ aiddir ki, bu da insanın mədəni təkamülünün xronologiyası ilə bağlı əvvəlki mövcud olmuş fikirləri şübhə altına alır. Heyvanların və simvolların mürəkkəb dizaynı ilə bəzədilmiş monumental daş sütunlar qədim inşaatçıların mürəkkəb mənəvi inanc sisteminə malik olduğuna işarə edir. Eynilə, Muncuqlu  Tarlanın təxminən 80 kilometr cənub-şərqində yerləşən Qaraxan Təpə, Göbəkli Təpə Muncuqlu Tarla ilə yaş və arxeoloji əhəmiyyət baxımından oxşarlıqları bölüşür. Qaraxan Təpə Göbəkli Təpə ilə müqayisədə daha az tədqiq edilsə də, ərazidə 10.000 ildən çox əvvələ aid bir sıra T şəkilli sütunlar və daş konstruksiyalar var ki, bu da bölgədə qədim insanların məskunlaşdığına dair əlavə sübutlardır. Muncuqlu Tarlanın bu əlamətdar arxeoloji ərazilərə yaxınlığı Anadolu bölgəsindəki qədim icmalar arasında mədəni mübadilə və qarşılıqlı əlaqə şəbəkəsindən xəbər verir. Bu ərazilərdə müşahidə edilən ümumi motivlər, memarlıq üslubları və ritual praktikaları Anadolunun erkən sakinləri arasında mədəni davamlılığın və qarşılıqlı əlaqənin dərəcəsini göstərir.

Tədqiqatçılar Muncuqlu Tarla, Göbəkli Təpə, Qaraxan  Təpə və bölgədəki digər qədim yerlər arasındakı əlaqələri araşdırmağa davam edərkən, Anadoluda insan sivilizasiyasının mənşəyinin sirlərini açmağa və mədəni, sosial və texnoloji yeniliklərə işıq tutmağa ümid edirlər və bu da türk xalqlarının  ortaq tarixini formalaşdırır.

Mənbə: bit.ly/3WN4mi7

Rus dilindən tərcümə:

Əsədov Seyyub Əsəd oğlu-Şirvan şəhər T. Bağırov adına 11 №-li tam orta məktəbin tarix müəllimi, “Ən yaxşı müəllim” müsabiqəsinin (2015-ci il), “Elektron Təhsil” Respublika Müsabiqəsi, “Təhsildə ən yaxşı İnternet resursları” nominasiyası qalibi (2017-ci il), Respublika “Pedaqoji Mühazirələr”inin (2003-cü il III dərəcəli Diplom və 2019-cu il Tərifnamə) təltifçisi, Təhsildə inkişaf və innovasiyalar üzrə IV qrant müsabiqəsinin (2020) qalibi (“V-XI siniflərdə tarix fənninin tədrisi metodikası” adlı metodik vəsait müəllifi).  

İstinad:

https://multiurok.ru/files/muncuqlu-tarla-gob-kli-t-p-d-n-d-q-dim-s-h-r.html