2023-cü il martın 3-dən iyunun 18-dək Yəhudi Muzeyi və
Tolerantlıq Mərkəzində “Buxara yəhudiləri: sivilizasiyaların kəsişməsində” adlı
sərgi keçiriləcək. Layihədə Buxara yəhudilərinin tarixi və mədəniyyətini Mərkəzi Asiya mədəniyyətləri
kontekstində xüsusi yəhudi kimliyi fenomeni kimi təqdim ediləcəkdir. Sərginin
ekspozisiyası muzeyin mərkəzi foyesində açılacaq və qalereyada davam edəcək, tamaşaçıları maraqlı
tarixi, mədəni və etnoqrafik səyahətə aparacaq. Eləcə də “Məişət və ənənəvi məişət mədəniyyəti”, “Dini
adətlər”, “ Həyat dövrü”, “Ənənəvi peşələr və sənətkarlıq, musiqi, rəqs,
teatr”, “Ənənəvi geyim” bölmələri fəaliyyət göstərəcəkdir. Sərgidə 200-ə yaxın
eksponat nümayiş etdiriləcəkdir, onlardan bəziləri əvvəllər ictimaiyyətə
nümayiş etdirilməyib. Bunlar xalq sənəti nümunələri və məişət əşyaları, əl işləri,
ayin əşyaları, amuletlər, nadir tarixi sənədlər və fotoşəkillərdir. Layihənin əsasını
XIX əsrin sonu - XX əsrin birinci yarısında Səmərqənd və Buxara ənənəvi yəhudi
evlərinin müxtəlif dekorativ elementləri təşkil edəcək: onlar Buxara yəhudi ailəsinin
məskənindən bəhs edən xüsusi yaradılmış instalyasiyanın əsasını təşkil edəcəklər.
Ekspozisiyada Buxara yəhudilərinin ənənəvi geyimləri, toxuculuq və qızıl tikmə
nümunələri mühüm yer tutur. Əsərlərin əksəriyyəti Rusiyadakı Yəhudi Tarixi
Muzeyinin kolleksiyasının bir hissəsidir və Mərkəzi Asiyaya muzey
ekspedisiyaları zamanı yəhudi ailələrindən toplanmışdır. Sərgidə həmçinin
Rusiya Etnoqrafiya Muzeyinin, Mərcani Fondunun kolleksiyalarından və şəxsi
kolleksiyalardan eksponatlar nümayiş etdiriləcək. Bu vaxtadək belə heç bir
etnoqrafik, yəhudi və ya incəsənət muzeyində bu miqyasda və məzmunda sərgi
olmamışdır. Xüsusi bir yəhudi sub-etnosu olaraq, Buxara yəhudiləri nəhayət
XVIII əsrdə Orta Asiya müsəlman dövlətləri: Buxara əmirliyi, Kokand və Xivə
xanlıqlarının ərazisində formalaşmışlar. Artıq orta əsrlərdə Buxara və Səmərqənd
türk, fars və ibrani dillərində yəhudi təhsilinin və dini poeziyasının görkəmli
mərkəzlərinə çevrilmişdi. Orta Asiyada məruz qaldıqları ayrı-seçkiliyə və dini
təqiblərə baxmayaraq, Buxara yəhudiləri yerli musiqi mədəniyyətinin və ənənəvi
sənətkarlığın inkişafında mühüm rol oynamışlar. XIX əsrin ortalarından etibarən
Rusiya ilə Şərq ölkələri arasında beynəlxalq ticarət sistemində görkəmli yer
tutmuşlar. Yəhudi tacirləri arasından fəal sahibkarlar, maarifçilər və xeyriyyəçilər
çıxmışdır ki, onlar regionda sənayenin, yeni təhsil sistemlərinin tətbiqinin,
teatrın və müasir kitab nəşrinin inkişafının qabaqcıllarına çevrilmişlər. Onların
səyi ilə əsrin sonunda Qüdsdə Buxara məhəlləsi də yaradılmışdır ki, bu məhəllə
Buxara - yəhudi mədəniyyətinin mərkəzinə və Müqəddəs Torpaqda yeni iqtisadi fəaliyyət
mərkəzlərindən birinə çevrilmişdir. İnqilabdan sonra yaranmış Orta Asiya
respublikalarında Buxara yəhudiləri sosialist modernləşdirilməsinin və ateist tərbiyəsinin
müxtəlif formalarına cəlb edilmişdilər: onlar milli kolxozlar, yeni məktəblər
yaratmış, Qızıl Orduda xidmət etmiş, Böyük Vətən müharibəsi cəbhələrində
vuruşmuş, Özbəkistan və Tacikistanın müxtəlif ixtisaslar üzrə alim və mütəxəssislərinin,
eləcə də yaradıcı ziyalılarının əhəmiyyətli faizini təşkil etmişlər. Bu gün ənənəvi
yaşayış yerlərindən kütləvi miqrasiya nəticəsində Buxara yəhudilərinin əksəriyyəti
Qərbi Avropa, İsrail və ABŞ-a köçmüşdür. Bununla belə, Buxara yəhudiləri öz
tarixlərinin bütün mərhələlərində və müxtəlif inteqrasiya proseslərində müxtəlif
ölkələrdə xarici təsirlərə baxmayaraq, özünəməxsus mədəniyyətlərini, xüsusi adət
və mərasimlərini, yəhudi xalqına sədaqətlərini qoruyub saxlaya bilmişlər. Bu
xüsusi fenomenin təqdimatı - Buxara yəhudilərinin bütün tarixi yolu boyunca ətraf
xalqların mədəniyyətləri kontekstində öz şəxsiyyətinin və mədəni kimliyinin
qorunub saxlanması sərginin əsas mövzusuna çevriləcəkdir.
Kuratorlar: Qriqori Kazovski, Boris Xaymoviç
Sərginin dizaynı: Nana Abdraşitova
Vaxt:
3 mart - 18 iyun 2023-cü il
Mənbə:
https://www.jewish-museum.ru/exhibitions/bukharskie-evrei-na-perekrestke-tsivilizatsiy/
Tərcümə:
Əsədov
Seyyub Əsəd oğlu - Şirvan şəhər T. Bağırov adına 11 №-li tam orta məktəbin
tarix müəllimi, “Ən yaxşı müəllim” müsabiqəsinin (2015-ci il), “Elektron Təhsil”
Respublika Müsabiqəsi, “Təhsildə ən yaxşı İnternet resursları” nominasiyası
qalibi (2017-ci il), Respublika “Pedaqoji Mühazirələr”inin (2003-cü il III dərəcəli
Diplom və 2019-cu il Tərifnamə) təltifçisi, Təhsildə inkişaf və innovasiyalar
üzrə IV qrant müsabiqəsinin (2020) qalibi (“V-XI siniflərdə tarix fənninin tədrisi
metodikası” adlı metodik vəsait müəllifi), Azərbaycan Respublikası “Təhsil
Şurası” İB-nin İdarə Heyətinin üzvü