Tərbiyə prosesində valideynlərin rolu: Ailə-məktəb qarşılıqlı əlaqəsi

 

Təkcə pedaqogikada deyil, bütövlükdə cəmiyyətdə öz aktuallığını itirməyən əbədi mövzular vardır. Belə mövzulardan biri də “Ailə və məktəb qarşılıqlı əlaqəsi”dir. Azərbaycan Respublikası Qanunlarında valideynlərin hüquq və vəzifələri müəyyən edilmişdir. “Valideynlər ilk müəllimlərdir. Onlar artıq uşağın körpə vaxtlarından şəxsiyyətin fiziki, intellektual və əxlaqı inkişafı üçün zəmin yaratmağa borcludurlar”. Bu gün “təhsil” anlayışına müxtəlif mövqelərdən baxılır, təhsil konsepsiyasına müxtəlif təriflər verilir, hər bir müəllifin öz baxışı vardır.       

     Bununla belə, Azərbaycan mədəniyyətində və pedaqogikasında təhsilin mənası həmişə insanın mənəvi inkişafı, fərdin mənəvi formalaşması və inkişafı ilə əlaqələndirilir. Uşaq üçün mənəvi mərkəz, əxlaqi təməl ailə, onun dəyərləri,  münasibətləri - ailə həyat tərzidir. Ona görə də təsadüfi deyil ki, son illər təhsil müəssisəsinin ailə ilə işləməsi xüsusi əhəmiyyət  kəsb edir. Müəllimlərin və valideynlərin pedaqoji birliyi güclü tərbiyəedici qüvvədir. “Ailə olmasaydı, biz- məktəbi nəzərdə tuturam - gücsüz olardıq” (V. A. Suxomlinski).

     Müəllimin valideynlərlə əməkdaşlığı şagirdlərlə uğurlu təhsil fəaliyyətinin açarıdır, çünki ailə uşağın şəxsiyyətinin inkişafına mühüm təsir göstərir. Valideynlərin pedaqoji prosesin fəal iştirakçılarına çevrilməsi məktəbin əsas vəzifələrindən biridir. Müəllimin, sinif rəhbərinin vəzifəsi valideynlərə valideynlik və tərbiyə missiyasını uşağın gələcəyi üçün ən böyük məsuliyyət kimi həyata keçirməyə kömək etməkdir. Şagirdlərin məktəbdə tərbiyəsi ilə ailədə tərbiyənin vahid ayrılmaz proses olması da vacibdir. Valideynləri inandırmaq lazımdır ki, onların məktəb həyatında iştirakı müəllimin belə olmasını istədiyi üçün deyil, övladının inkişafı üçün vacibdir. Effektiv təhsil yalnız böyüklər və uşaqlar arasında etibarlı, şəxsi, işgüzar ünsiyyət və qarşılıqlı əlaqə olduqda mümkündür. Əksər valideynlər uşaqlarına yaxşılıq arzulayırlar, lakin çox vaxt bunu necə edəcəyini bilmirlər. Ailəni olduğu kimi qəbul etmək lazımdır. Müəllimin öhtəsinə isə  valideynlərə necə və hansı yolla kömək etmək, təhsil problemlərində ailə ilə əlaqələri necə gücləndirmək lazım olduğunu bilmək düşür. Müasir ailələr  ağır iqtisadi və sosial vəziyyətdə inkişaf edir. Ailə problemləri böyüyür. Bu, ailədaxili münaqişələrə və çox vaxt ailənin dağılmasına səbəb olur. Müasir ailə köklü şəkildə dəyişmişdir. Valideynlər kimi böyütmək istədiklərini, övladının necə olacağını düşünməməyə üstünlük verirlər. Müəllim üçün şagirdlərin valideynləri ilə ümumi dil tapmaq getdikcə çətinləşir. Məktəbin valideynlər və valideyn icması ilə işi hazırda çox aktualdır, çünki məktəb uşağın tərbiyəsində valideynlərə real köməklik göstərə bilən bir təşkilatdır. Verilən tövsiyyələr əsas götürülsə, uşaqların tərbiyəsində valideynlərlə iş uğurlu olacaq və şagirdin şəxsi keyfiyyətlərinin yüksəldilməsinə kömək etmiş olacaqdır. V.A.Suxomlinski yazır: “Uşaqlara əxlaqi keyfiyyətlər aşılamaq üçün ana və atanı məktəbə mümkün qədər az çağırmaq və mümkün qədər uşaqlarla valideynlər arasında sevinc bəxş edən  mənəvi ünsiyyət qurmaq lazımdır. Uşağın başında, ruhunda olan hər şey - biz bütün bunları övlad-valideyn münasibətləri nöqteyi-nəzərindən nəzərdən keçirməliyik və uşağa kədər gətirməsi tamamilə yolverilməzdir”. Ailədə övladın düzgün tərbiyəsi, xoşbəxt uşaqlığı, rifahının mənbəyi valideynlərin ona olan sevgisidir. Uşaqlar sevgi və məhəbbətə çox həssasdırlar. V.A.Suxomlinskiyə görə uşaq əmin olmalıdır ki, kimsə onu çox, lap çox sevir. Belə sevgi mənəvi rahatlıq, təhlükəsizlik hissi yaradır. Eyni zamanda, uşaq asanlıqla bilik əldə edir, dünyanı daha aktiv şəkildə dərk edir. Onun istedadı daha sərbəst üzə çıxır, həyatda yolunu daha inamla müəyyənləşdirir, dostlar seçir. Əsl valideyn məhəbbəti vəzifə, məsuliyyət hissi formalaşdırır, insana hisslər mədəniyyətini, yaxşılığı dərk etməyi öyrədir, əsas əxlaqi prinsipi dərk etməyə kömək edir. Bununla belə, valideyn sevgisi fərqli ola bilər. İddialı valideynlər pis valideynlər deyillər, çünki onlar, bir qayda olaraq, özləri üçün deyil, övladlarının yaxşılığı üçün əllərindən gələn hər şeyi səmimiyyətlə etmək istəyirlər. Lakin, eyni zamanda, təəssüf ki, həddindən artıq ifrata gedirlər.

     Valideyn ambisiyasının bir neçə səbəbi vardır. Onlardan ikisini vurğulayaq.

Birinci səbəb status istəyidir.

     Valideynlər övladlarının xoşbəxtliyi üçün əllərindən gələni etməyə çalışırlar. Bütün bunları onun gələcək xoşbəxtliyinin təminatı hesab edərək yüksək vəzifə tutmasını, zəngin, məşhur olmasını və s. istəyirlər. Uşağın nailiyyətləri onların xəstə ambisiyalarını əyləndirir. Belə valideynlər üçün uşaq bir mülkdür, həm dostlarına, həm də düşmənlərinə sonsuz lovğalana bilərlər: o, skripkada mükəmməl ifa edir, xüsusi məktəbində oxuyur, Fransaya tətilə gedir, elit idman klubuna gedir və s. və il. Ancaq eyni zamanda, qəribə də olsa, uşağın özü, onun hissləri valideynlərdə ən az maraq doğurur.

İkinci səbəb isə yerinə yetirilməmiş arzulardır.

   Analar və atalar inanırlar ki, uşaq bir anda onun uğursuzluqla üzləşdiyi hər şeyi həyatdan qoparmalıdır. Valideynləri idman həyəcanı bürüyür: uşaq hamıdan yaxşı oxumalı, qonşunun uşağından daha yaxşı olmalı, bir sözlə onların övladı yaxşıların yaxşısı olmalıdır! Valideynlər uşaqlıqda həyata keçməmiş arzularını öz övladlarının hesabına həyata keçirməyə çalışırlar. Belə valideynlər övladlarının  üzərinə məhəbbət okeanı tökürlər ki, o, batmaq təhlükəsi ilə üzləşir. Valideynlərin qeyri-sağlam ambisiyaları uşağı yalana və hazırcavablığa sövq edə bilər. Çox vaxt valideynlər uşağı ideallaşdırır, əsassız olaraq ona mövcud olmayan mükəmməllikləri aid edir, onun çatışmazlıqlarını görmək istəmirlər. Uşaq onlardan nümunə götürür, özünə hörməti şişirdir. Bir gün isə bu, fəlakətli nəticəyə gətirib çıxara bilər.  

      Məktəbin vəzifəsi valideynlərə uşaqda şəxsiyyəti görməyə öyrətməkdir. Valideyn məhəbbəti uşağın şəxsiyyətinə məhəbbətdə, onun həyat seçiminə hörmətdə ifadə edilməlidir, hətta valideynlərin seçimi ilə üst-üstə düşməsə belə.      

        19-cu əsrin filosofu Dmitri Pisarev qeyd edirdi: “İnsan şəxsiyyətinə həqiqətən hörmət edən insan, uşaq öz “mən”ini hiss etdiyi və ətraf aləmdən ayrıldığı andan övladı da ona hörmət etməlidir”. Uşağa sevgi həm də insana hörməti nəzərdə tutur!     

        Bu gün ailələrin və uşaqların müdafiəyə və qayğıya ehtiyacı var. Müəllimlər ailəni mühakimə etməyə yox, hər cür kömək etməyə, münasibətlərdə humanizmi qorumağa, birlikdə oxumağa, yaşamağa və təhsil almağa, bir-birinə dəstək olmağa, istənilən vəziyyətdə insan olaraq qalmağa çağırılır. Valideynlərlə qarşılıqlı əlaqəni aşağıdakı ideya-prinsiplər əsasında qurmaq olar:

- valideyn məhəbbəti hissinə müraciət etmək;

- hər bir şagirddə müsbət cəhətləri ayırd etmək bacarığı;

- ata və ananın şəxsiyyətinə, onların valideyn qayğılarına, əmək və ictimai fəaliyyətlərinə hörmət.

      Məktəb valideynlərin mənəvi inkişafı üçün çox şey verə bilər. İlk növbədə valideynlərə övladının məziyyətlərinə inanmağa kömək edin, övladının nə qədər bacarıqlı olduğunu, valideynlik ləyaqətinin nə olduğunu, uşaqda nəyin güclü olduğunu, nəyi qorumaq və gücləndirmək lazım olduğunu izah edin. Valideynlərlə səmərəli əməkdaşlığın təşkili üçün müəllimlər üç əsas istiqamətə əməl etməlidirlər:

- valideynlərin psixoloji, pedaqoji və sağlamlıq maarifləndirilməsi;

- valideynlərin təhsil prosesinə cəlb edilməsi;

- təhsil prosesinin idarə olunmasında valideynlərin iştirakı.

     Valideynlərin psixoloji, pedaqoji və sağlamlıq təhsili ailə ilə aşağıdakı iş formalarının təşkilini nəzərdə tutur:

- valideyn mühazirələri;

- konfranslar;

- fərdi və ya tematik məsləhətləşmələr;

- valideyn iclasları.

    Valideynlər aşağıdakı fəaliyyət formaları vasitəsilə təhsil prosesinə cəlb oluna bilərlər:

- Uşaqların və onların valideynlərinin yaradıcılıq günləri;

- açıq dərslər və sinifdənkənar tədbirlər;

- sinifdənkənar işlərin təşkilinə və keçirilməsinə, məktəbin və sinfin maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsinə köməklik.

 

 

     Valideynlərin təhsil prosesinin idarə edilməsində iştirakı aşağıdakı fəaliyyət formalarından istifadə etməklə təşkil edilə bilər:

- sinif valideynlərinin Məktəb Şurasının işində iştirakı;

- ümumməktəb və sinif valideyn komitəsinin işində valideynlərin iştirakı.

                                                          Nəticə

      Yalnız valideynlərlə birlikdə öyrənmə motivasiyası və geriliyin səbəblərini müəyyən etmək, uşaqların antisosial davranışlarının qarşısını almaq, sağlamlığa dəyərli münasibətini formalaşdırmaq kimi problemləri effektiv şəkildə həll etmək mümkündür.

   İşin effektivliyi müxtəlif aspektlərdə özünü göstərir:

- uşaqla münasibətlərin yaxşılaşdırılmasında, qarşılıqlı anlaşmada;

- uşaq valideynlərin həyatında hansı yeri tutur, orada özünü qorunmuş hiss edirmi və təhlükəsizdirmi;

- valideynin rolunun, daha sonra isə təkcə öz övladına deyil, digər uşaqlara da şamil edilən fəaliyyətinin, valideyn məsuliyyətinin vacibliyini dərk etməsində;

- ailə problemlərinin həllinə və valideynlərin pedaqoji düşüncəsinin formalaşmasına valideynlərin optimist baxışında;

- təhsil prosesində valideyn həmrəyliyinin, fəallığının təzahüründə.

        Məktəb və ailənin qarşılıqlı əlaqəsi bir tərəfdən müasir məktəbin inkişafına töhfə verməli, digər tərəfdən cəmiyyətin ailə ehtiyaclarına dönüşü deməkdir. Biz müəllimlər yaxşı bilirik ki, valideynlər bizə ən qiymətli sərvəti - övladlarını əmanət ediblər və bizim borcumuz bu etimadı doğrultmaqdır. Bu isə yalnız sıx əməkdaşlıq, iş birliyi, bütün tərəflərin qarşılıqlı anlaşması ilə mümkündür.

Təhsil müəssisəsinin ailə ilə yalnız bərabər hüquqlu yaradıcı, qarşılıqlı əlaqəsi uşağın hərtərəfli inkişafının açarıdır!

İstifadə edilmiş resurslar:

1.https://nsportal.ru/shkola/rabota-s-roditelyami/library/2016/06/08/rol-roditeley-v-obrazovatelnom-protsesse

2.https://universal-online.az/meqale/39-terbiye-prosesinde-aile-ve-mekteb-munasibetleri.html

3.https://multiurok.ru/files/t-rbiy-prosesind-valideynl-rin-rolu-ail-m-kt-b-qar.html

Materialı hazırladı:

Əsədov Seyyub Əsəd oğlu - Şirvan şəhər T. Bağırov adına 11 №-li tam orta məktəbin tarix müəllimi, “Ən yaxşı müəllim” müsabiqəsinin (2015-ci il), Təhsildə inkişaf və innovasiyalar üzrə IV qrant müsabiqəsinin (2020) qalibi (“V-XI siniflərdə tarix fənninin tədrisi metodikası” adlı metodik vəsait müəllifi), Azərbaycan Respublikası “Təhsil Şurası” İB-nin İdarə Heyətinin üzvü