İlin ilk Günəş tutulması

Günəş tutulması, təbiətin ən heyrətləndirici astronomik hadisələrindən biridir. Amma bəzən bu fenomen haqqında qarışıq fikirlər və suallar yaranır. Bu yazıda Günəş tutulması ilə bağlı ən maraqlı sualları cavablandıracağıq və bu fenomeni daha yaxından tanıyacağıq!

Gəlin, öncə tutulma nədir sualını cavablandıraq. Tutulma, göy hadisələrində, bir cisim (məsələn, Ay və ya planet) digər bir cismin qarşısına keçərək, onun işığını örtməsi və nəticədə həmin cismin ya tam, ya da qismən görünməz hala gəlməsi vəziyyətidir. Ən çox rast gəlinən tutulmalar arasında Günəş və Ay tutulmaları yer alır. İlk öncə Günəş tutulması haqqında danışaq. Günəş tutulması, Ayın Yer ilə günəş arasına daxil olaraq günəş işığının bir hissəsini və ya tamamını örtməsi nəticəsində baş verən astronomik bir hadisədir, amma bu hər dəfə eyni ərazidə müşahidə olunmur. Yalnız müəyyən coğrafi zonalarda görülür. Bu fenomen yalnız yeni ay fazasında baş verir və müxtəlif növləri vardır: tam, qismən və halqavari tutulma. Gəlin bu tutulmalarla yaxından tanış olaq.

Tam günəş tutulması zamanı Ay və Günəşin Yerdən görünən bucaq diametrləri təxminən eyni olanda Ayın diski Günəşin diskini tamamilə örtür və Ay, Günəş şüalarının qarşısını kəsir Yerə tərəf konusşəkilli kölgə salır, nəticədə Yer səthinin qaranlıq hissəsində olan müşahidəçi Tam günəş tutulmasını müşahidə edir. Qismən günəş tutulmasında isə Ay yalnız günəşin bir hissəsini örtür və yerdəki müşahidəçilər günəşin müəyyən hissəsini görməyə davam edirlər. Halqavari tutulmada Ayın Günəşə və Yerə görə vəziyyətindən asılı olaraq bəzən Ayın bucaq diametri Günəşinkindən kiçik olur. Bu halda Ay diski Günəş diskini tamam örtə bilmir, onun kənarlarında işıqlanmış halqa görünür. Belə tutulma halqavari Günəş tutulması adlanır.

Bəs Günəş tutulması necə görünür? Günəş tutulmasının necə göründüyü, hansı növ tutulma olduğu ilə bağlıdır. Tam tutulmada, göy bir neçə dəqiqəlik tam qaranlıq olur və Ayın səthindəki kraterlərdən işıq saçan Günəşin tacı görünür. Qismən tutulmada isə Günəşin bir hissəsi Ay tərəfindən örtülür, bu zaman Günəşin kənarları "bərk" bir şəkildə görünür. Halqavari tutulmada isə Günəşin kənarında bir işıq halqası görünür.

Doğrudur, Günəş tutulması ilə bağlı müəyyən fikirlərə yiyələndik, lakin həyat fəaliyyətimizə təhlükəsi ilə bağlı təsirlərini bilmirik. Belə bir sual çıxır qarşımıza – “Günəş tutulması təhlükəlidirmi”? Bəli, Günəş tutulması zamanı qorunmasız birbaşa Günəşə baxmaq təhlükəlidir. Günəşin güclü işığı, gözün retinasına zərər verə bilər və qalıcı görmə itkisinə səbəb ola bilər. Buna görə tutulmanı izləmək üçün xüsusi qoruyucu eynəklər və ya filtrlər istifadə edilməlidir.

Bu gün də məhz günəş tutulması fenomeninin yenidən müşahidə olunduğu günlərdən biridir! Belə ki, 2025-ci ilin ilk günəş tutulması 29 mart tarixində baş verəcək və bu hadisə qismən günəş tutulması formasında olacaq. Qismən tutulma, günəşin bir hissəsinin Ay tərəfindən örtülməsi ilə müşahidə edilir. Bu tutulma hadisəsi, saat 12:50:35-də başlayıb, saat 16:43:25-də sona çatacaq. Tutulma ümumilikdə 3 saat 52 dəqiqə 50 saniyə davam edəcək. Hadisənin maksimumu isə saat 14:48:36-da olacaq.

Qismən tutulmanı Rusiyanın şimalı, Avropa, Şimal-Qərbi Afrika və Atlantik okeanı kimi geniş ərazilərdən izləmək mükmün olsa da, Azərbaycan ərazisindən bu tutulma müşahidə edilməyəcək.

Müəllif:

S.R.Rəhimli

N.Tusi adına Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının Kiçik elmi işçisi

Mənbə: https://bit.ly/4ckdu3y