Bəşəriyyət 900.000 il əvvəl yox olmaq ərəfəsində idi? Çətin ki, ...

Keçmişə nə qədər nəzər salsaq, qədim populyasiyaları modelləşdirmək bir o qədər çətinləşir, çünki genomlarımız bir çox nəsillər boyu qarışıq olub, izləri qarışdırıb. 2023-cü ildə yüksək profilli bir araşdırma bəşər tarixinə dramatik bir dönüş əlavə etdi və bizim növlərimizin təxminən bir milyon il əvvəl yox olmaq ərəfəsində olduğunu göstərdi. Nüfuzlu “Science” jurnalında dərc olunan məqalə bütün dünya mediasında yayılıb. Ancaq tapıntılara yeni nəzər saldıqda belə bir faciəli hadisənin ümumiyyətlə baş vermədiyini görsənir.

Təqdim olunan orijinal tədqiqatın müəllifləri FitCoal adlı kompüter modelini işləyib hazırlayıblar və onun köməyi ilə 3000-dən çox müasir insanın genetik tarixini təhlil edərək, onların əsrlər boyu mutasiyalarını izləyiblər. Məqsəd, genetik variantların mövcud paylanmasına səbəb ola biləcək populyasiya dinamikasını müəyyən etmək idi. Bütün Afrika genomları arasında elm adamları təxminən 900.000 il əvvəl “darboğaz” əlamətləri aşkar etmişlər. Əldə etdikləri nəticələrə əsasən, onlar bəşəriyyətin əcdadlarının təxminən 98,7%-nin həmin dövrdə dünyasını dəyişdiyini və dünya əhalisinin cəmi 1280 nəfərə qədər azaldığını irəli sürdülər. Bununla belə, eyni “darboğaz” əlamətlərinin digər qeyri-Afrika genomlarında tapılmaması bir çox mütəxəssisdə suallar və şübhələr yaradır.

Araşdırmanın tənqidçilərindən biri Kembric Universitetindən doktor Aylvin Skalli idi. O qeyd etdi ki, FitCoal qədim əhalinin azalmasına işarə edə bilsə də, digər modellər bu hesablamaları təkrarlaya bilmir. “Keçmişdən nəticə çıxarmaq üçün bütün bu üsullar müasir insanlar arasındakı fərqlərə və əcdadların mənşəyindəki fərqlərə əsaslanır” deyə A. Skalli bildirir. Lakin yüz minlərlə il ərzində fərqlərin çoxu bir ortaq əcdadda birləşir. Beləliklə, müasir genetik fərqlər 200.000 ildən çox əvvəl baş verənlər haqqında az məlumat verir. MUSHI (mutation spectrum history inference -mutasiya spektri tarixinin nəticəsi) və MSMC (multiple sequentially Markovian coalescent -birdən çox ardıcıl Markovian birləşən) kimi keçmiş populyasiya ölçülərini yenidən qurmaq üçün hazırlanmış bir çox statistik alətlər vardır. Kiçik fərqlər olsa da, bütün modellər tarixi genomik birləşmənin nə vaxt və necə baş verdiyini hesablamaq üçün mutasiya dərəcələri ilə bağlı fərziyyələrə və sadələşdirmələrə əsaslanır. Skalli hesab edir ki, bu qaçılmaz fərziyyələr bütün bu cür vasitələrin etibarlılığını məhdudlaşdırır, çünki reallıq sadə modellərin izah edə biləcəyindən daha mürəkkəbdir. O xəbərdarlıq edir ki, səhv etmək və azdırmaq üçün bir çox yol var. Son aylarda, FitCoal-ın hesablamalarında əsaslı səhvə yol verildiyindən şübhələnən bir neçə elm adamı məyusedici nəticələrlə öz təhlillərini aparmışlar. Məsələn, nəzərdən keçirilməyən bir araşdırma, ehtimal olunan “darboğaz” əlamətlərinin  MUSHI tərəfindən aşkarlana bilməyəcəyini və başqa bir araşdırmada digər qurulmuş modellərin də onu aşkarlaya bilmədiyi aşkar edildi. Üstəlik, əgər bütün əcdadlarımız həqiqətən yox olmağa bu qədər yaxın idilərsə, onda oxşar iz bütün müasir qeyri-afrikalı populyasiyaların genomlarında olmalı idi. FitCoal-ın bunların heç birini görməməsi yalnız onun nəticələrinin səhv ola biləcəyinə dair şübhələri artırır. İlk məqalənin müəllifləri bunun FitCoal-un digər vasitələrdən fərqli birləşmə sürətindən istifadə etməsi ilə bağlı olduğunu düşünsələr də, niyə belə olduğu aydın deyil. Genetics jurnalında dərc olunan başqa bir araşdırma, FitCoal-ın qədim populyasiya dinamikasını dəqiq modelləşdirmək üçün çox sadə olduğunu müəyyən etmişdir. Bu da digər modellərin ziddiyyətli nəticələrini izah edir. “FitCoal süni şəkildə kəskin “darboğaz” əlamətləri yaratmağa meyllidir, amma əslində heç bir problem yoxdur. Başqa sözlə, bildirilən kritik “darboğaz”, çox güman ki, statistik artefaktdır”, - deyə tədqiqat müəllifləri yazırlar. Əhalinin məskunlaşmasının təklif edən alimlərin işlərini müzakirə edən Skalli iddia edir ki, “əgər onların metodu müəyyən bir siqnalı aşkar edən yeganə üsuldursa, o zaman bunun niyə baş verdiyini birtəhər izah etməlidirlər. Onlar izah etməlidirlər ki, niyə onların metodu bunu görə bilir, digərləri bunu görə bilmir”. “Sahədəki insanların çoxu üçün daha aydın olan odur ki, təklif olunan metod məlumatların bəzi aspektlərinə xüsusi və ya qeyri-adi şəkildə cavab verir və faktdan daha çox artefaktdır” deyə A. Skalli bildirir.

Mənbə:

https://etm-club.site/bylo-li-chelovechestvo-na-grani-vymiraniya-900/?utm_source=substack&utm_medium=email

Rus dilindən tərcümə:

Əsədov Seyyub Əsəd oğlu-Şirvan şəhər T. Bağırov adına 11 №-li tam orta məktəbin tarix müəllimi, “Ən yaxşı müəllim” müsabiqəsinin (2015-ci il), “Elektron Təhsil” Respublika Müsabiqəsi, “Təhsildə ən yaxşı İnternet resursları” nominasiyası qalibi (2017-ci il), Respublika “Pedaqoji Mühazirələr”inin (2003-cü il III dərəcəli Diplom və 2019-cu il Tərifnamə) təltifçisi, Təhsildə inkişaf və innovasiyalar üzrə IV qrant müsabiqəsinin (2020) qalibi (“V-XI siniflərdə tarix fənninin tədrisi metodikası” adlı metodik vəsait müəllifi).