Etruskların tarixi barədə

 

Eradan əvvəl VIII əsrdən e.ə. III əsrədək Roma dövləti tərəfindən məhv edilmiş etruskların tarixinə qısa nəzər salaq. Etrusklar e.ə. VIII əsrdən e.ə. III əsrə qədər İtaliyanın mərkəzi bölgəsində məskunlaşmış Romadan əvvəlki mədəni sivilizasiya olmuşlar. Bu dövrlərdə  onların sivilizasiyası yüksək inkişaf etmiş, mürəkkəb yazı, incəsənət və memarlıq sistemi ilə inkişaf etmiş və erkən Roma mədəniyyətinin inkişafına əhəmiyyətli təsir göstərmişdir. Etruskların mənşəyi tam aydın deyil, lakin onlar çox güman ki, Şərqi Aralıq dənizindən, ehtimal ki, müasir Türkiyədən İtaliyaya köçüblər. Onlar ilk dəfə e.ə. VIII əsrdə tarixi mənbələrdə meydana çıxmışdır. Mərkəzi İtaliyada bir sıra şəhər dövlətləri qurduqları zaman etrusk sivilizasiyası bir neçə güclü aristokrat ailənin idarə etdiyi şəhər dövlətlər ətrafında cəmlənmişdi. Etrusk cəmiyyətinin əsas xüsusiyyətlərindən biri də onların idarəetmə sistemi idi. Etruskları aristokrat ailələrin üzvləri tərəfindən seçilən bir sıra padşahlar idarə edirdi. Bu idarəetmə sistemi yüksək dərəcədə qeyri-mərkəzləşdirilmişdi, hər bir şəhər-dövlətin öz padşahı, qanun və hökumət sistemi var idi. Mərkəzləşdirilməmiş idarəetmə sisteminə baxmayaraq, etrusklar bir-birinə çox bağlı idilər, ortaq mədəniyyət və dil paylaşırdılar. Onlar mahir tacir və sənətkar idilər və onların nüfuzu öz hüdudlarından çox-çox uzaqlara yayılırdı. Korsika, Sardiniya və Fransanın cənubu da daxil olmaqla, Aralıq dənizi boyu bir sıra ticarət koloniyaları qurmuşdular. Etrusklar yüksək bacarıqlı sənətkarlar idilər. Onların incəsənəti və memarlığı erkən Roma mədəniyyətinin inkişafına böyük təsir göstərmişdir. Onlar tez-tez gündəlik həyatın mürəkkəb dizaynlarını və səhnələrini təsvir edən gözəl saxsı qabları və yüksək dekorativ və bəzəkli əşyalar istehsal edən metal emalı ilə tanınırdılar. İncəsənət nailiyyətləri ilə yanaşı, etrusklar mühəndislik və memarlıqda da güclü idilər. Onlar mürəkkəb drenaj sistemləri, yollar və körpülər tikmişlər və tikdikləri məbədlər və türbələr kimi monumental memarlıqları qədim dünyanın ən təsir edici memarlıqlarından olmuşdur. Çoxsaylı nailiyyətlərə baxmayaraq, etrusk sivilizasiyası e.ə. V əsrdə tənəzzülə uğramağa başladı. Etrusk mədəniyyəti tədricən genişlənən Roma Respublikası tərəfindən “udulmağa” başlanıldı. Romalılar etrusk mədəniyyətindən çox təsirləndilər və onun bir çox adət və ənənələrini, məsələn, onların idarəetmə sistemini və dini inanclarını qəbul etdilər. Romalılar gücləndikcə etrusk şəhər dövlətlərini bir-bir fəth etməyə başladılar. E.ə. III əsrdə etrusk sivilizasiyası Roma Respublikası tərəfindən tamamilə mənimsənildi və onların dili və mədəniyyəti praktiki olaraq yox oldu. Tənəzzül etmələrinə baxmayaraq, etrusklar maraqlı və sirli sivilizasiya olaraq qalır və onların Qədim Romanın inkişafına təsiri bu gün də hiss olunur. Onların sənəti və memarlığı elm adamlarını və rəssamları ruhlandırmaqda davam edir və onların irsi insan yaradıcılığının və ixtirasının davamlı gücünün sübutudur.

Mənbə: bit.ly/3TuyPOx

Rus dilindən tərcümə:

Əsədov Seyyub Əsəd oğlu-Şirvan şəhər T. Bağırov adına 11 №-li tam orta məktəbin tarix müəllimi, “Ən yaxşı müəllim” müsabiqəsinin (2015-ci il), “Elektron Təhsil” Respublika Müsabiqəsi, “Təhsildə ən yaxşı İnternet resursları” nominasiyası qalibi (2017-ci il), Respublika “Pedaqoji Mühazirələr”inin (2003-cü il III dərəcəli Diplom və 2019-cu il Tərifnamə) təltifçisi, Təhsildə inkişaf və innovasiyalar üzrə IV qrant müsabiqəsinin (2020) qalibi (“V-XI siniflərdə tarix fənninin tədrisi metodikası” adlı metodik vəsait müəllifi).