Çox vaxt böyüklər uşaq dünyasını anlamağa
çalışmadan yaşayırlar. Uşaq isə bu vaxt valideynlərinin dünyasını yaxından
müşahidə edir; onu dərk etməyə və qiymətləndirməyə çalışır; körpənin yanında ehtiyatsızlıqla
deyilən ifadələr onun tərəfindən götürülür, özünəməxsus şəkildə şərh olunur və
uzun müddət təsəvvüründə qalacaq dünyanın müəyyən bir mənzərəsini yaradır.
-Andre Morua- (1885-1967) yazıçı
İnsan tərbiyəsi
həmişə çətin iş olub. Uşaqlıqdan insan sülh mədəniyyətinə yiyələnməlidir. Bunun
əsas xüsusiyyətləri bunlardır: insan həyatına hörmət, zorakılığın istənilən
formasından imtina, ətraf mühitin mühafizəsində iştirak, ədalətə can atmaq. Bir
cəmiyyət davamlı inkişaf etsə belə, belə cəmiyyətdə gənc nəslin tərbiyəsində
problemlər yaranır. İbtidai məktəb çağında biz hər bir uşaqda sülh mədəniyyətinin
əsaslarını qoymağa başlayırıq. Bu iş bütün uşaqların tərbiyəsi prosesinin əsasına
çevrilməlidir. Təhsilin əsas ideyası insanı real həyatın üç əsas roluna - vətəndaşa,
işçiyə, ailə başçısına hazırlamaqdır. Uşaq üçün mənəvi mərkəz və əxlaqi təməl ailə, onun dəyərləri, qaydaları,
münasibətləri, quruluşudur. Müəllimin təlim-tərbiyə işinin səmərəliliyi əsasən
valideynlərlə ümumi dil tapmaq, onların köməyinə və dəstəyinə güvənmək
bacarığından asılıdır, çünki ailə uşağın şəxsiyyətinin inkişafına əhəmiyyətli təsir
göstərir. Məktəb-valideyn münasibətlərinin tətbiqi çərçivəsində valideyn icması
ilə işin mühüm aspekti informasiya dəstəyi və təhsildir. Valideynlərin istəklərini,
fəallıq dərəcəsini, psixoloji və pedaqoji hazırlıq səviyyəsini nəzərə alaraq
onlarla münasibətləri necə qurmağı öyrənmək lazımdır, valideynləri inkişaf
etdirmək və öyrətmək lazımdır, çünki təhsil prosesinin keyfiyyəti əsasən bundan
asılıdır. Azərbaycan Respublikasının “Təhsil haqqında” qanununda valideyn vəzifələri barədə yazılır:”... təhsil
müəssisəsi ilə əməkdaşlıq etmək, tədris prоsesinin təkmilləşdirilməsi və
maddi-teхniki bazasının yaхşılaşdırılması üçün təkliflər irəli sürmək və
könüllü yardımlar etmək; övladlarının (qəyyumluğunda və ya himayəsində olan şəxslərin)
erkən yaşlarından fiziki, əxlaqi və intellektual inkişafına şərait yaratmaq,
оnların icbari ümumi оrta təhsil almasının təmin оlunması və mənəvi yetkinliyi
üçün məsuliyyət daşımaq; övladlarını (qəyyumluğunda və ya himayəsində olan şəxsləri)
humanistlik, vətənpərvərlik, azərbaycançılıq, əməksevərlik, öz dilinə, ədəbiyyatına
və tariхinə, milli-mənəvi və ümumbəşəri dəyərlərə hörmət ruhunda tərbiyə etmək...”.
Təcrübə göstərir ki, bəzi valideynlərin təhsil və sağlam həyat tərzi vərdişlərinin
aşılanması sahəsində xüsusi biliyi yoxdur, uşaqlarla ünsiyyət qurmaqda çətinlik
çəkirlər. Buna görə də səbr və bu problemin həlli yollarının məqsədyönlü
axtarışı, eləcə də valideynlərin məktəbdə iştirak səviyyəsini artırmaq üçün
uşağın maraqları naminə məktəb və ailə arasında birgə işin optimal formalarının
axtarışı lazımdır. Valideynlərin psixoloji -pedaqoji təhsili və ailə ilə işləmək
üçün aşağıdakı formalardan istifadə edilə bilər: valideyn universitetləri,
konfranslar, fərdi məsləhətlər, valideyn iclasları, təlimlər və s. Valideynlər
təhsil prosesinə aşağıdakı fəaliyyət formaları ilə cəlb edilə bilər: açıq dərslər
və sinifdənkənar tədbirlər, valideynlərin və uşaqların müsabiqələrdə iştirakı,
məktəbdənkənar tədbirlərin təşkilində və keçirilməsində köməklik. Tədbirlərə
hazırlıq zamanı valideynlərlə uşaqlar arasında ünsiyyət üçün geniş imkanlar
yaradılır. Hazırlıq işləri yaradıcılıq və fəallıq mühiti yaradır. Ümumi səbəblər
və maraqlar uşaqları və valideynləri birləşdirir, uşağın şəxsiyyətinin
formalaşmasına müsbət təsir göstərir. Uşaqların gözündə valideynlər qəhrəmana çevrilirlər. Tədris prosesinin idarə edilməsində
valideynlərin iştirakı aşağıdakı formalardan istifadə etməklə təşkil edilə bilər:
valideynlərin valideyn komitəsində iştirakı, sinif valideynlərinin məktəb
şurasının işində iştirakı. Valideynləri inandırmaq lazımdır ki, onların məktəb
həyatında iştirakı müəllimin belə istədiyi üçün deyil, övladının inkişafı üçün
vacibdir. Effektiv təhsil yalnız böyüklər və uşaqlar arasında etibarlı, şəxsi,
işgüzar ünsiyyət və qarşılıqlı əlaqə olduqda mümkündür. Uşağın nailiyyətlərinin
uğuru onun tərbiyəsinə və inkişafına kimin və necə təsir etməsindən asılıdır.
Şagird vaxtının çox hissəsini məktəbdə və evdə keçirir, ona görə də müəllim və
valideynlərin tələblərinin bir-birinə zidd olmaması, uşaq tərəfindən müsbət və
aktiv şəkildə qəbul edilməsi vacibdir. Bu, o zaman mümkündür ki, müəllimlər və
valideynlər müttəfiq, həmfikir olsunlar və təhsil problemlərini birgə həll
etsinlər. Uşaq kollektivi ilə işə başlayarkən, onların ailə vəziyyətini öyrənməlisiniz.
Bu, tədris işini maksimum səmərəliliklə planlaşdırmaq üçün lazımdır. Ailənin
öyrənilməsinə valideynlərdən anketləri doldurmağı xahiş etməklə başlamaq olar.
Bu anketləri təhlil etdikdən sonra siz ailə haqqında çox şey öyrənə bilərsiniz:
uşağın hobbiləri, davranışları və vəzifələri haqqında, valideynlərin istifadə
etdiyi tərbiyə üsulları, ailədə tərbiyə ilə kimin məşğul olduğu haqqında və s.
Həmçinin, anket uşağın ünsiyyətcilliyi, xarakter xüsusiyyətləri, ünsiyyət
qabiliyyəti haqqında nəticə çıxarmağa sizə imkan verəcəkdir. Hətta uşaqların çəkdiyi
rəsmlərdən ailə münasibətləri haqqında çox şey öyrənmək olar. Anketlərin, rəsmlərin
məzmununu təhlil edərək, böyüklər və həmyaşıdlarla ünsiyyətin müxtəlif vəziyyətlərini
təhlil edərək, valideynlərlə birlikdə bir sıra qaydalar tərtib edə bilərsiniz:
- Əgər nəyəsə nail olmaq istəyirsinizsə, uşağınıza
qarşı mehriban və tələbkar olun.
- Uşağın hərəkətlərini qiymətləndirməzdən əvvəl vəziyyəti
anlamağa çalışın.
- Uşağınıza yaxşı nümunə göstərin. Valideynlərin
davranışı uşaqların davranışını müəyyən edir.
Müasir ailələr ziddiyyətli sosial vəziyyətin yeni şəraitində
inkişaf edir. Bir tərəfdən cəmiyyətin ailənin problem və ehtiyaclarına dönüşü
müşahidə olunur, onun uşaq tərbiyəsində əhəmiyyətini gücləndirmək və artırmaq
üçün hərtərəfli məqsədyönlü proqramlar hazırlanıb həyata keçirilir. Digər tərəfdən,
ailə problemlərinin kəskinləşməsinə səbəb olan proseslər də vardır. Bu, ilk növbədə,
əksər ailələrin həyat səviyyəsinin aşağı düşməsi, uşaqların psixikasına mənfi təsir
göstərən boşanmaların sayının artması, tək valideynli ailələrin sayının
artmasıdır. Ona görə də bugünkü çətin şəraitdə ailənin məktəbdən sistemli və
ixtisaslı yardıma ehtiyacı var. Yalnız müəllimlər və valideynlər arasında tərəfdaşlıq
münasibətləri şəraitində şagird şəxsiyyətinin inkişafı problemini uğurla həll
etmək mümkündür. Pedaqoqların valideynlərlə işinin əsas prinsipi budur:
Valideynlər məktəbə deyil, məktəb valideynlərə uşaqlarının tərbiyəsində kömək
etməlidir. Ailə ilə məktəb arasındakı əlaqə yalnız uşağın məktəbdə oxuduğu ilk
illərdə deyil, həmişə vacibdir. Şagirdlər hətta yaşa dolduqda da şagird olaraq
qalırlar, çünki çox vaxt məktəbdə uşağın özünü ifadə etmək, istedadlarının təzahürü
şansı həmişə olmuşdur. Məktəb qarşısına bir çox vəzifələr qoyur: həm təhsil, həm
tərbiyə, həm də bacarıqların formalaşdırılması. Məktəb uşaq tərbiyəsi ilə bağlı
bir çox məsələdə valideynlərə kömək edə bilər, lakin heç vaxt ailə ilə rəqabət
apara bilməz. Uşağın şəxsiyyətinin formalaşmasında ən güclü vasitə ailədir. Həyat
və elm sübut etdi ki, uşaqlarda, sonra isə böyüklərdə baş verən bütün bəlalar
ailə tərbiyəsindəki səhvlərlə izah olunur ki, bunlardan da ən başlıcası
sevginin olmaması, övladlarını tərifləyib onlara dəstək ola bilməməkdir. Uşaq
üçün ən vacib şey kim olduğu üçün sevilməkdir. Bu gün məktəbin əsas vəzifələrindən
biri bərabərhüquqlu tərəfdaşlar kimi pedaqoji, şagird və valideyn kollektivlərinin
qarşılıqlı fəaliyyətinə əsaslanan pedaqoji sistemin yaradılmasıdır. Müəllimlərin,
valideynlərin və uşaqların birgə fəaliyyəti o zaman uğurlu ola bilər ki, hamı
birlikdə işləməyə, birgə hərəkət etməyə, birgə planlaşdırma aparmağa və fəaliyyətin
nəticələrini yekunlaşdırmağa pozitiv meyl göstərsinlər. Müəllimlərin ailə ilə
qarşılıqlı əlaqəsinin xarakteri fərqləndirilməlidir. Hər kəsə eyni qarşılıqlı əlaqə
formalarını tətbiq etmək mümkün deyil, valideynlərin ehtiyaclarına, arzularına,
ailə tərbiyəsinin xüsusiyyətlərinə diqqət yetirmək lazımdır. Ailə uşaqların tərbiyəsində
əsas tərəfdaş və müttəfiq kimi qəbul edilməlidir. Belə olduqda valideynlərlə müəllimin
birgə səyi uşağın inkişafı üçün əlverişli şərait yaradacaqdır. Ən təcrübəli, təşəbbüskar
valideynlərdən ibarət qrupla əməkdaşlıq formalarından biri də sinif valideyn
komitəsidir. Valideyn komitəsi məktəbin valideyn komitəsi haqqında əsasnamə əsasında
fəaliyyət göstərir. Valideyn komitəsinin üzvləri sinif rəhbəri ilə birlikdə və
onun rəhbərliyi altında valideynlərin pedaqoji maarifləndirilməsi ilə bağlı
bütün birgə işləri planlaşdırır, hazırlayır və həyata keçirir. Sinif
uşaqlarının tərbiyəsinə kömək edir, asudə vaxtlarının birgə keçirilməsini təşkil
edir, təhlil edir. Ailə ilə işin əsas formaları qrup və fərdi olur. Fərdi
formalara uşağın yaşadığı həyat şəraiti, ailənin maddi vəziyyəti, həyat tərzi
ilə daha yaxşı tanış olmağa kömək edən, uşağın təhsili və tərbiyəsi ilə bağlı
valideynlərlə söhbətlər, məsləhətləşmələr, ailəyə səfərlər daxildir. Ailələrlə
işin qrup formalarına valideynlərin psixoloji və pedaqoji təhsili daxildir.
Valideyn iclasları, konfranslar, mühazirələr, fənn müəllimləri ilə görüşlər və
s. qarşılıqlı əlaqə formalarından istifadə edə bilərsiniz. Böyüyən bir insanın
sağlamlığının formalaşması müxtəlif fəaliyyət növləri, formaları, metodları və
üsullarından istifadə edərək bütün təhsil prosesi zamanı baş verir. Valideynlərlə
əməkdaşlıq edərək uşağın sağlam şəxsiyyətinin, onun dəyər yönümlərinin
formalaşmasında, hər bir uşağın fərdiliyinin, yaradıcılıq potensialının üzə çıxarılmasında
qarşılıqlı anlaşmanın təmin edilməsi üçün əlverişli şərait yaratmalıyıq.
Uşaqların sağlamlığı, xoşbəxtliyi və uğuru müasir cəmiyyətdə həyat norması, valideyn
və müəllimlərin birgə məqsədidir.
Ailə ilə məktəb arasında əməkdaşlığın müvəffəqiyyəti
isə aşağıdakılar sayəsində təmin edilir:
-pedaqoji taktika və münasibətlərin etikası;
-valideynlərin pedaqoji hazırlığı və mədəniyyətinin
səviyyəsi;
-valideynlərin pedaqoji təhsili;
-ailədə mürəkkəb münasibətləri görmək bacarığı;
-məktəb və ailənin tələblərinin vəhdəti.
İstifadə edilmiş resurs:
2.https://az.wikipedia.org/wiki/Andre_Morua
Hazırladı:
Əsədov Seyyub Əsəd oğlu - Şirvan şəhər T. Bağırov
adına 11 №-li tam orta məktəbin tarix müəllimi, “Ən yaxşı müəllim” müsabiqəsinin
(2015-ci il), “Elektron Təhsil” Respublika Müsabiqəsi, “Təhsildə ən yaxşı
İnternet resursları” nominasiyası qalibi (2017-ci il), Respublika “Pedaqoji
Mühazirələr”inin (2003-cü il III dərəcəli Diplom və 2019-cu il Tərifnamə) təltifçisi,
Təhsildə inkişaf və innovasiyalar üzrə IV qrant müsabiqəsinin (2020) qalibi
(“V-XI siniflərdə tarix fənninin tədrisi metodikası” adlı metodik vəsait müəllifi),
Azərbaycan Respublikası “Təhsil Şurası” İB-nin İdarə Heyətinin üzvü