(P.S.) Amerikalı
məhşur yazıçı Ernest Heminquey ”Zəng kimin üçün çalınır” əsərində yazmışdır:
“Elə bir insan olmamışdır ki, o, ada kimi, özü-özlüyündə tənha qalsın; hər kəs…
qitənin, torpağın bir hissəsidir; əgər dalğa sahildəki daş qayasına çırpıb
aparsa, onda Avropa kiçiləcək. Hər bir ölən adam məni də kiçildir, çünki, mən
bütün insan nəsli ilə birəm, bax buna görə, heç vaxt soruşma ki, zəng kimin
üçün çalınır: o sənin üçün çalınır”.
Sinkveyn
- məlum olan və ya yeni əldə edilmiş məlumatların analizi və sintezin nəticəsi
olan öyrədici şeirdir. Sinkveyn universal tədris metodudur. Onu müxtəlif fənn
proqramlarının mövzularına tətbiq etmək olar. Bu metod şagirdləri
maraqlandırmağa, öyrənilən materialı daha yaxşı anlamağa və mühakimə yürütməyə
kömək edir. Beş sətirlik şeir olan sinkveyni tərtib etmək asan olduğu üçün onun
hər yaşda uşaqlarla təlim prosesində tətbiqi mümkündür.
1-ci sətir: Bir isim,
2-ci sətir: İki sifət,
3-cü sətir: Üç fel,
4-cü sətir: Dörd sözdən ibarət cümlə,
5-ci sətir: Bir isimdən ibarət olur.
Sinkveyn
sözü (fransız və ingiliscə”cinquain”) sözündən olub XX əsrin əvvəllərində
ABŞ-da yapon poeziyasının təsiri altında yaranmış beşmisralı poetik formadır.
Sonradan nəticəni tez əldə etməyə imkan verən obrazlı nitqin inkişafı üçün
effektiv üsul kimi didaktik məqsədlər üçün istifadə olunmağa başlanılıbdır. Bir
sıra metodistlər hesab edirlər ki, sinkveynlər mürəkkəb məlumatların sintezi
üçün bir vasitə, şagirdlərin konseptual və lüğət bacarığını qiymətləndirmək
üçün faydalıdır. XX əsrin əvvəllərində amerikalı şairə Adelaida Krepsi
Yaponiyada olarkən bununla tanış olmuş və sinkveyn formasını inkişaf
etdirmişdir.1915-ci ildə şairənin nəşr olunmuş “Verse” şeirlər toplusuna daxil
edilmişdir. Əsər sonralar dəfələrlə yenidən nəşr edilmişdir. A. Krepsi bu
formanı ingilis dilinin metrik formalarının ən yığcamı hesab edirdi. Ənənəvi
sinkveyn beş misradan ibarətdir və hər sətirdə müxtəlif sayda hecalara əsaslanır:
onun heca quruluşu2-4-6-8-2, hecaların ümumi sayı 22-dir. Didaktik sinkveyn
Amerika məktəbi təcrübəsində inkişaf etmişdir. Bu janrda mətn heca asılılığında
deyil, hər bir misranın məzmununa və sintaktik spesifikasına əsaslanır.
Birinci sətir- sinkveyn mövzusu, müzakirə ediləcək
obyekti və ya mövzunu ifadə edən bir sözdən (adətən isim və ya əvəzlikdən) ibarətdir.
İkinci sətir-iki sözdür, onlar sinxronizasiyada
seçilmiş obyektin xüsusiyyətlərini təsvir edir).
Üçüncü sətir-obyektin xarakterik hərəkətlərini təsvir
edən 3 feldən ibarətdir.
Dördüncü sətir - sinxronizasiya müəllifinin təsvir olunan obyektə şəxsi münasibətini ifadə edən 4 sözdən ibarət bir ifadədir.
Beşinci sətir- mövzunun və ya obyektin mahiyyətini
xarakterizə edən bir sözdür.
Sinkveyn
yazmaq üçün qaydalara ciddi riayət etmək lazım deyil. Məsələn, 4-cü sətirdəki mətni
təkmilləşdirmək üçün 3 və ya 5 sözdən, 5-ci sətirdə isə 2 sözdən istifadə etmək
olar. Digər nitq hissələrindən də istifadə etmək mümkündür.
Pedaqogika baxımından sinkveyn
Sinkveyn yazmaq müəllifdən informasiya materialında
ən əhəmiyyətli elementləri tapmağı, nəticə çıxarmağı və onları qısa şəkildə tərtib
etməyi tələb edən sərbəst yaradıcılığın bir formasıdır. Ədəbiyyat dərslərindən
başqa digər fənlərdə, eləcə də tarix dərslərində də (ümumiləşdirici təkrar,
keçirilən materialı yekunlaşdırmaq üçün) sinkveynlərdən istifadə mümkündür. Sinkveyn-
mürəkkəb məlumatları başa düşmək, məktəblilərin konseptual yükünü qiymətləndirmək
üçün universal bir vasitədir. Yaradıcılığı ifadə etmək vasitəsi, hadisəyə,
tarixi şəxsiyyətə münasibət bildirmə üsuludur. Sinkveyn həm də tarix dərslərində
şagirdlərin subyektiv təcrübəsini zənginləşdirmək üçün mətnlə işləmə
üsullarından biridir. Sinkveyn tərtib etmək şagirddən tədris materialında ən
vacib tədris elementlərini tapmağı, nəticə çıxarmağı, öyrənilən materialı
ümumiləşdirməyi və sintez etməyi tələb edir. Sinkveyndən dərsin müxtəlif mərhələlərində
istifadə olunur:
-Dərsin təkrar mərhələsində - əvvəllər əldə edilmiş
biliklərin aktuallaşdırılmasının yığcam ümumiləşdirilməsi və materialın sistemləşdirilməsi;
-Dərsin düşüncə mərhələsində - yeni anlayışlar üzərində
düşünülmüş iş;
-Dərsin əks etdirmə mərhələsində- mənalı materialın
yaradıcı ifadə vasitəsi kimi.
Sinkveyn fərdi müstəqil tapşırıq kimi də təklif oluna bilər, eləcə də
cütlərlə iş zamanı da istifadəsi tövsiyyə edilir.
Sinkveyn: mürəkkəb məlumatı başa düşmək üçün bir
vasitə kimi, şagirdlərin konseptual “baqajını” qiymətləndirmək üsulu kimi,
yaradıcı ifadəliliyi inkişaf etdirmək vasitəsi kimi, hadisəyə və ya tarixi şəxsiyyətə
münasibət bildirmək üsulu kimi əvəzsizdir.
Sinkveyn yazmağın qaydaları:
1-ci sətir
2-ci sətir
3-cü sətir
4-cü sətir
5-ci sətir
Sinkveyn yazmaq üçün alqoritm:
Kim? Nə?
Hansı?
O nə edir?
Müəllif mövzu haqqında nə düşünür?
Kim? Nə?
Bütün dərslərdə,
bütün fənlərdə, dərsin istənilən mərhələsində şagirdlər sinkveyn yazmağı sevirlər!
Bu yaradıcı üsuldur! Sinkveyn bütün müasir məktəblərdə aktiv oxu savadını
formalaşdırır.
Yeni dərs
ilində şagirdlərim üçün “Təhsil tədqiqatları
və layihə fəaliyyətlərinin əsasları” adlı proqram layihəsi həyata keçirmək istəyirəm.
Bu proqramda şagirdlərlə üzərində işlədiyimiz layihənin nəzəri cəhətlərini öyrənib,
Qarabağ müharibəsinin tarixi haqqında yerli
materialları sistemləşdirərək və mövzu
ilə əlaqədar aşağıdakı layihələri həyata keçirməyi planlaşdırırıq:
1.Məktəbin ”Yaddaş Kitabçası”nı hazırlamaq.
1.1. Giriş sualları, mövzu ilə əlaqədar uşaqların
bilik səviyyəsinin göstərilməsi.
1.2.”Texniki “ xəritələrin doldurulması. Bu iş təşkilati
problemləri müəyyən etməyi və tez bir
zamanda onu həll etməyə imkan verir; eynizamanda problemin həlli yollarını müəyyən etmək və təkliflər vermək, hədəflərin
adı və vəzifələrini təyin etmək ikmanı yaradır (Bu işi ancaq şagirdlər həyata
keçirirlər. Müəllim isə sadəcə nəzarət edərək, istiqamət verə bilər).
1.3.Araşdırma metodlarını müəyyən etmək. Bunun üçün
ölkə və ailə arxiv materialları, yerli tarixi ədəbiyyat və yerli arxiv
materialları, internet məlumatları, Qarabağ müharibəsi iştirakçılarının,
onların özünün, ailə üzvlərinin xatirələri
ilə tanış olmaq gərəkdir.
1.4.Sinif şagirdlərinin əldə etdikləri
materialların müzakirəsi və onların “Məktəb Yaddaşı”ı kitabında səliqə və
xüsusi dizaynla qeyd edilməsi.
1.5. “Qarabağ müharibəsi əsgərlərinin məktubları ata və anaya minnətdarlıq hissləri ilə
yazılmışdır” fikrinin doğruluğunu sübut etmək.
1.6.Özünü idarəetmə və yaradıcılıq məsələsi.”Sinkveyn”.
Hal-hazırda bizim məktəbdə iki sinif üzrə “Yaddaş
Kitabçası” məktəbdə saxlanılır.
1. ”Məktəbimizin qəhrəmanlarını unutmarıq”
2. Ümummilli
lider-Heydər Əliyev
Məktəb və
rayon arxivini qruplar üzrə öyrənmək
üçün tədqiqata cəlb ediləsi məsələlər:
1.Qarabağ müharibəsi iştirakçıları
2. Qarabağ müharibəsində iştirak etmiş məktəb müəllimləri
3.Məktəbin Qarabağ iştirakçısı olan şagirdləri
4.Yerli “İşıq” qəzetində müharibə iştirakçıları
haqqında yazılan mövzular
Bu il biz
ilk öncə üç məsələni həll etmək istəyərdik:
1) Təşkilati məsələ
2) Məkan ilə
ilkin tanışlıq (gəzinti turu)
3) Tarixi sənədlərlə işləmək üçün seminar
Keçən il şagirdlərim qruplar üzrə məlumat
toplayaraq təqdimat hazırlamışdılar. Hətta bir şagirdim belə bir şeir də
yazmışdı:
“Məktəb qəhrıəmanlarını heç vaxt unutmarıq biz,
Əmin olun ki, unutmarıq heç zaman.
Onların igidliyi qəlbimi döyündürür
Əbədi olaraq bizimlədir onlar....” .
Sinkveyndən
dərslərdə istifadə etməklə keçmişi xatırlamaq, gənc nəslə ölkəmizin qəhrəmanlıq tarixinə hörmət, vətəndaşlıq
mövqeyi və vətənpərvərlik duyğusunu öyrətmək imkanı əldə etmiş oluruq. Təcrübə
göstərir ki,təlim-tərbiyə prosesində belə işlər dərsləri şagirdlər üçün daha aydın və maraqlı etməklə
yanaşı, şagirdlər öz nailiyyətləri ilə də fəxr edirlər.
Sinkveynə aid nümunələr:
Qədim Yunanıstan
Qədim, heyrətamiz
Fəth edir, tərifləyir, təəccübləndirir
Bu ölkəni ziyarət etmək istərdim!
Dövlət
-----------------------------------------------------------
Ölkə
Əla, sərt
Hökmranlıq edir, idarə edir, yönəldir
O, hər şeyə nəzarət edir
Heyrətamizdir!
-----------------------------------------
Seçkilər
Azad, demokratik
Həll edir, formalaşdırır, inkişaf etdirir.
Sənin seçimin - sənin həyatındır!
Hakimiyyət
------------------------------------------------
Yay fəsli
İsti, şən
Gəzmək, oynamaq, istirahət etmək
Biz yayı həsrətlə gözləyirik!
Tətil
------------------------------------------------
Qılınc
kəskin, iti
kəsir, bölür, ayırır
Hamı kəsmək üçün işlədir!
Alət.
İstifadə
edilmiş ədəbiyyat və resusrlar:
1.Seyyub Əsədov “V-XI siniflərdə tarix fənninin tədrisi
metodikası” Bakı. 2021
2. https://ru.wikipedia.org/wiki/Синквейн
4.https://az.wikipedia.org/wiki/M%C9%99d%C9%99niyy%C9%99t
5.http://www.anl.az/down/meqale/az_muellimi/2010/noyabr/142769.htm
6.http://www.tipii.edu.az/az/article/237-sinkveynin-tatbiqi-maqamlari-va-numunalar
7.https://az.wikipedia.org/wiki/Sinkveyn
İstinad: https://multiurok.ru/files/sinkveyn-muasir-m-kt-blil-rin-funksional-savadini.html
Hazırladı:
Əsədov Seyyub Əsəd oğlu - Şirvan şəhər T. Bağırov adına 11 №-li tam orta məktəbin tarix müəllimi, “Ən yaxşı müəllim” müsabiqəsinin (2015-ci il), “Elektron Təhsil” Respublika Müsabiqəsi, “Təhsildə ən yaxşı İnternet resursları” nominasiyası qalibi (2017-ci il), Respublika “Pedaqoji Mühazirələr”inin (2003-cü il III dərəcəli Diplom və 2019-cu il Tərifnamə) təltifçisi, Təhsildə inkişaf və innovasiyalar üzrə IV qrant müsabiqəsinin (2020) qalibi (“V-XI siniflərdə tarix fənninin tədrisi metodikası” adlı metodik vəsait müəllifi), Azərbaycan Respublikası “Təhsil Şurası” İB-nin İdarə Heyətinin üzvü
UNESCO Beynəlxalq Mərkəzinin nəzdində fəaliyyət göstərən Beynəlxalq Ədəbiyyat və Jurnalistika Akademiyası (МАЛiЖ) 