Mixael Laytman yazır: öldürən söz

Söz azadlığı insanın ən mühüm nailiyyətlərindən biridir. Bəşəriyyət həmişə bu azadlıq arzusunda olub və onun uğrunda mübarizədə çoxlu qanlar tökülüb. Təsadüfi deyil ki, diktatorlar hakimiyyətə gələndə ilk növbədə söz azadlığını məhdudlaşdırırlar. Niyə bizim üçün söz azadlığı, düşüncələrimizi, fikirlərimizi açıq ifadə etmək imkanı bu qədər vacibdir?

Hər şey istəklərdən başlayır

Söz azadlığı istəyi özünü təsdiq etmək, öz əhəmiyyətini, fikrin vacibliyini hiss etmək istəyindən irəli gəlir. Sadəcə olaraq, eqoizmdən. Öz fikrini sərbəst ifadə etməklə insan özünü əhəmiyyətli, ağırlıqlı hiss edir. Qürurla ayağa qalxaraq, onların ona qulaq asmasını məmnuniyyətlə izləyir. O, özünü bu həyatda, bu dünyada belə bəyan edir.

Özünü ifadə etmək istəyi hər kəsə xasdır. Biz inkişaf etdikcə eqoizm getdikcə daha mürəkkəb və tələbkar olur və buna görə də getdikcə daha çox ifadə azadlığı tələb edir.

Min illər əvvəl insanlar belə bir ehtiyac hiss etmirdilər. Kiçik bir kənddə yaşayan insan söz azadlığından məhrum olduğunu hiss etmirdi. Əslində, danışmağa nə var idi?

Müasir insan isə öz söz azadlığını çox yüksək qiymətləndirir. Ancaq ona baxsanız: o nədən ibarətdir? Əgər bu, istədiyimi söyləmək azadlığıdırsa, onda mən niyə fikrimin düzgünlüyünə bu qədər əminəm? Sözlərimi tam məsuliyyətlə qəbul edirəm? Axı mən sözümlə kiməsə pislik edə bilərəm.

Biz Hayd Parkda deyilik

Sözün məsuliyyətinin dərəcəsi insanın inkişaf səviyyəsindən, aldığı təhsildən, nə danışdığını başa düşməsindən və bununla hansı təsirə malik olmasından asılıdır. Bunlar Londonun Hayd Parkında turistləri əyləndirən natiqlərin çıxışları deyil.

Söz azadlığının olması üçün insan müvafiq təhsil almalıdır, çünki bu, özü ilə böyük məsuliyyət daşıyır. Təkcə danışıq söz deyil, hətta düşüncə ən güclü silahdır. Düşüncələrimiz bütün dünyada uçur və bir-biri ilə toqquşur, hər kəsə və bütün dünyaya təsir edən vahid düşüncə sahəsi yaradır.

Ona görə də biz öz sözümüzə, düşüncəmizə görə böyük məsuliyyət hiss etməliyik. Sözləri tələffüz edəndə əmin olmalıyam ki, onlar dünyaya çıxanda onun daha yaxşı, təmiz, mehriban olmasına kömək edəcəklər.

Təəssüf ki, biz çox vaxt yalnız öz haqlılığımızı sübut etmək üçün danışmağa başlayırıq, bunu eqoizmimizdə belə görürük. Yaxud birtəhər həmsöhbəti aşağılamaq, bununla da özümüzü öz gözümüzdə yüksəltmək istəyirik. Ona görə də bugünkü söz azadlığı cəmiyyətdə dağıdıcı amildir.

Sözlər öldürə bilər

Bir-birimizə həqarətlə yanaşanda insanları necə incitdiyimizi, hətta bəzən sözün hərfi mənasında öldürməyimizi düşünmürük. Ən acınacaqlısı isə bundan ən çox əziyyət çəkən bizim uşaqlardır.

Əgər böyüklər özlərini bir şəkildə qoruya bilirlərsə - cinayətkara cavab verəcək sözlər tapırlarsa və ya onunla ünsiyyəti dayandırırlarsa - uşaqlar özləri həmyaşıdlarının onlar üçün təşkil etdiyi zorakılıqdan özlərini xilas edə bilməzlər. Çox vaxt bu, hətta intihara səbəb olur.

Məktəbdə zorakılıq nəticəsində uşaq intiharlarının statistikası reklam olunmasa da, vaxtaşırı belə hallar mətbuatda yer alır. Beləliklə, 2024-cü ildə ABŞ-da on yaşlı Sem Tevş həmyaşıdlarının zorakılığına dözə bilməyib intihar etmişdi. Valideynləri isə məktəb rəhbərliyini zorakılıqla bağlı şikayətləri gizlətməkdə və kömək tələblərinə məhəl qoymamaqda ittiham edərək məhkəməyə vermişdilər.

Mətbuatda təhqir etmək azadlığı

Bəs “azad” mətbuat? Çoxdan hörmət və ya güvən yaratmağı dayandırıb. Orada hər şey alınır və satılır. Söz azadlığı yoxdur! Mətbuat ancaq öz ağalarının əmrlərini yerinə yetirir. Ustalara kimisə mənəvi cəhətdən əzmək lazımdırsa, jurnalistlər bunu çox ifadə seçimi olmadan edirlər.

Deməli, söz azadlığı bu gün nemətdən ən böyük cəzaya çevrilib. Dünyada hökm sürən bütün nizamsızlıq və çaşqınlıq, onun bütün qeyri-sabitliyi hər kəsin söz azadlığından tamamilə düşüncəsiz istifadə etməsinin nəticəsidir.

Nəticə etibarı ilə bizdə eqoist rəqabətə əsaslanan və hazırda daha çox pulun, gücün və hiylənin olduğu fikrinə görə irəliləyən korrupsioner cəmiyyət yaranıb.

Problem ondadır ki, cəmiyyətdə heç kim hara köçəcəyini bilmir. Axı inkişafın məqsədini, təkamülümüzü təbiət qoyur. Biz isə özlərinə azadlıq verildiyini düşünən valideynlərinin otaqda qoyduğu balaca uşaqlar kimiyik.

Ana mətbəxə girdi və nə etdiyimizi görmür və buna görə də hər biri haqlı olduğunu sübut edərək mübahisə etməyə başlayırıq. Və sonda söhbətlər dava ilə yekunlaşır.

Bizə elə gəlir ki, söz azadlığı bəşəriyyətin inkişafı nəticəsində əldə edilən böyük nailiyyətdir. Amma əslində bunun bizə heç bir faydası yoxdur. İnsan başa düşməlidir ki, ona niyə söz azadlığı verilib, onun sayəsində nələri dəyişə bilər.

Təbiət qanunlarına riayət etmək azadlığı

Təbii ki, mən söz azadlığına tam qadağa qoymağa çağırmıram. Bu da yaxşı deyil. Söz azadlığı zəruridir, lakin ilk növbədə insan ondan necə istifadə edəcəyini aydın başa düşməlidir. O, başa düşməlidir ki, cəmiyyət hansı istiqamətdə inkişaf etməlidir ki, təbiət qanunlarına zidd olmasın.

O zaman onun fikri fərziyyəyə deyil, təbiət qanunlarını bilməyə əsaslanacaq.  O, cəmiyyəti təbiətin bizi itələdiyi məqsədə doğru aparacaq.

İlk növbədə, biz nəyi etməkdə azad olduğumuzu və nəyə təsir edə biləcəyimizi öyrənməliyik. Təbiət istəklərimizi soruşmur, bizi təkamül yolu ilə aparır. Bizim vəzifəmiz dəyişdirə biləcəyimiz parametri tapmaqdır. Sonra biz ixtiyarımızda olan bütün təbiətdən bu tək parametri necə dəyişdirmək barədə müzakirəyə başlayacağıq. Axı biz bunu lazım olduğu kimi dəyişdirsək, yaxşı, ağrısız şəkildə inkişaf edəcəyik. Bunun üçün isə meydanda qışqırmaq yox, dərin təhlil lazımdır.

Bir ürəklə azad insanlıq

Cəmiyyətin əsas məqsədi bir ürəkli bir insan, hamının yoldaş olduğu vahid birlik olmaqdır. Bütün bəşəriyyət Yaradanın ən yüksək nurla dolduracağı vahid bir bütöv, vahid qabda birləşməlidir. Bu mükəmməl dövlətdir. Azad iradə bizə yalnız ona ən qısa yolla necə çatacağımızı anlamaq üçün verilir.

Bunu dərk etsək, söz azadlığı bizim firavan həyata nail olmaq vasitəsinə çevriləcək. Bu, hamımızın bir ürəkli bir insan kimi sevgi və birlik içində yaşayacağımız vahid bir bütövlükdə birləşməyimizə kömək edəcəkdir.

Mənbə:

https://www.michaellaitman.com/ru/articles/ostorozhno-slovom-mozhno-ubit/

Rus dilindən tərcümə:

Əsədov Seyyub Əsəd oğlu-Şirvan şəhər T. Bağırov adına 11 №-li tam orta məktəbin tarix müəllimi, “Ən yaxşı müəllim” müsabiqəsinin (2015-ci il), “Elektron Təhsil” Respublika Müsabiqəsi, “Təhsildə ən yaxşı İnternet resursları” nominasiyası qalibi (2017-ci il), Respublika “Pedaqoji Mühazirələr”inin (2003-cü il III dərəcəli Diplom və 2019-cu il Tərifnamə) təltifçisi, Təhsildə inkişaf və innovasiyalar üzrə IV qrant müsabiqəsinin (2020) qalibi (“V-XI siniflərdə tarix fənninin tədrisi metodikası” adlı metodik vəsait müəllifi).