II Dünya və Qarabağ müharibəsi ilə əlaqədar yerli tarixi materialların şagirdlər tərəfindən araşdırılması təcrübəsindən

72 il bundan əvvəl SSRİ- də yaşayan xalqlar faşist Almaniyası üzərində böyük Qələbə qazandılar və Avropa ölkələrini nasizm bəlasından qurtardılar. Bu müharibədə iştirak edərək qəhrəmanlıqlar göstərmiş həmyerlilərimiz çoxdur. Müharibənin dəhşətlərini öz gözləri ilə görmüş  canlı şahidlər olan veteranlarımızın sayı ildən-ilə azalır. Üstündən neçə il keçməsindən asılı olmayaraq bəşəriyyətə qarşı baş vermiş bu cinayət heç vaxt unudulmamalıdır. Bu qələbənin qazanılmasında Azərbaycan xalqının igid oğul və qızlarının xidmətlərini unutmaq tariximizə qarşı  xəyanət olardı.

  IX sinif Azərbaycan tarixindən “ Azərbaycan SSR İkinci Dünya müharibəsi illərində”  və XI sinif Azərbaycan  tarixindən “ Azərbaycan döyüşçüləri ön cəbhədə” mövzusunu keçərkən diyarşünaslıq materiallarına müraciət edərək göstərirəm ki, azərbaycanlılar da 1941- 1945-ci illərdə faşizmə qarşı mübarizəyə qalxmış, qəhramanlıqlar göstərmişlər.Şagirdlərə izah edirəm ki, şəhərimizdən də cəbhəyə gedərək düşmənlə ölüm- dirim mübarizəsi aparan həmyerlilərimiz çox olmuşdur. Söhbəti müasir həyatla  əlaqələndirir, torpaqlarımızın azadlığı uğrunda erməni faşistləri ilə vuruşaraq qəhrəmanlıqlar göstərmiş həmyerlilərimiz haqqında söhbətlər aparıram. Şagirdlərdə Vətənə məhəbbət hissini artırmaq məqsədi ilə torpaqlarımızın azad olunması uğrunda vuruşaraq şəhidlik zirvəsinə ucalan soydaşlarımız haqqında, o cümlədən məktəbimizin həyətində Milli Qəhramanımız T. Bağırovun büstü önündə də söhbətlər aparıram. Bildirirəm ki, hazırda da Azərbaycan xalqı  erməni faşistlərinə qarşı mübarizə aparır. Torpaqlarımızın bir hissəsi işğal altındadır. Tariximizi təhrif etməyə çalışan, müqəddəs torpaqlarımızı murdar ayaqları ilə tapdalayan qüvvələr hələ də vardır. Şagirdlərə bu şəxslər haqqında məlumat toplamağı evə tapşırıq verirəm. Təcrübəmdən bilirəm ki, mövzu ilə əlaqədar şagirdlər öz topladıqları xatirələri söyləyəndə bu çox təsirli olur. Mən öz babaları, ata və qardaşları, yaxınları  haqqında xatirələr toplamaq işinə şagirdlərin özlərini cəlb edirəm. Bu bir tərəfdən təlim- tərbiyənin vəhdətdə götürülməsinə müsbət təsir göstərir, digər tərəfdən isə şagirdlərin doğma diyara məhəbbətini qat- qat artırır.

    Məktəb proqramlarına uyğun olaraq istər II Dünya müharibəsi, istərsə də Qarabağ müharibəsi mövzuları  9 və 11-ci siniflərdə araşdırılır. Lakin hesab edirəm ki, hər bir müəllim digər dərs apardığı siniflərdə də  belə mövzulara zamanı gəlincə müraciət etməli və məktəbliləri vətənə sevgi ruhunda tərbiyə etməyi bacarmalıdır. Mənim üçün bu iş həm təhsil, həm də tərbiyə prosesində prioritetdir.

   II Dünya və Qarabaq müharibəsi ilə əlaqədar yerli tarixi materialların şagirdlər tərəfindən araşdırılması işi müəllimlərin  məktəbliləri vətənpərvərlik ruhunda tərbiyə etməsi  ilə yanaşı, həm də onların vətəndaş mövqeyinin möhkəmləndirilməsində  xüsusi rol oynayır. Bu işi məhsuldar şəkildə həyata keçirmək üçün müxtəlif layihələr, mini-araşdırmalardan başlamaq daha məqsədəuyğun olardı. Tədqiqat və qaraşdırmalardan  istifadə şagirdləri təklif edilən materialları təhlil etməyə, araşdıraraq problemləri dərindən tədqiq etmək,  hipotez irəli sürmək, sübut etmək, onun həlli yollarını axtarmaq və nəticələr çıxarmağa  sövq edir.

Tədqiqat mənbələri aşağıdakı materiallar olur:

1.Ailə və rayon (şəhər) arxivləri;

2.Yerli rayon (şəhər)  tarix- diyarşünaslıq və məktəb muzeyləri;

3.Rayonun (şəhərin) Yaddaş Kitabçası; (P.S. əgər varsa)

4.Yerli rayon (şəhər) tarixçilərinin kitabları;

5.Müharibə iştirakçılarının (canlı şahidlərin) və yaxud onların yaxınlarının xatirələri;

   Mənim təcrübəmdə bu iş ilk dəfə ancaq bir şagirdlə iş aparmaqdan başladı. Şagirdim araşdırma apararaq məktəbdə öz işini təqdim etdi və sinif şagirdləri  tərəfindən bu iş rəğbətlə qarşılandı. Sonradan ona digər yoldaşları da qoşuldu. Onlar, məktəb, şəhər üzrə daha yaxşı nəticələr göstərməyə başladılar. Beləliklə də məktəblilər tədqiqatçılıq fəaliyyətinin daha çox dərinliklərini özləri üçün “kəşf” etməyə başladılar.

Bu zaman belə bir cədvəl-plan  qurmaq  daha yaxşı olar:

İşin adı	Nəticə
“Ölkənin tarixində ailə tarixi”	Sinif üzrə müsabiqə
“Yaddaşın  çağırışı”	Məktəb üzrə  müsabiqə
“Döyüşdə göstərdiyi igidliyə görə medal, bir medal hazırlamaq üçün çəkilən zəhmətə görə medal”	Yerli tarix-diyarşünaslıq muzeyində müsabiqə
“Unutmağa haqqımız yoxdur!”	Məktəbdə müsabiqə
“Bir zamanlar bir kənd(qəsəbə, şəhər) var idi ...”	Şəhər üzrə müsabiqədə iştirak etmək

      Ən maraqlı cəhətlərdən biri də odur ki, bu tədqiqatlarda təkcə şagirdlər deyil, onların ailə üzvləri də fəal iştirak edirlər. Bu isə öz növbəsində ailələr arasında bir növ yarışmağa, fikir mübadiləsi aparmağa, sağlam mühitin formalaşmasına gətirib çıxarır. Belə etdikdə gənc və orta nəsilin nümayəndələri  yaşlı nəslin nümayəndələrinə qarşı daha yaxşı münasibət göstərməyi  öyrənirlər. Öz tarixləri ilə qürur hissi keçirirlər.

  2016-cı ildə  bizim  məktəblilər “Qəhrəman ataların  yolu ilə” adlı layihə həyata keçirdi. Bu layihə sinif şagirdlərinin tədqiqat - axtarışlarının nəticələrini  “Qəhrəman ataların  yolu ilə” adlı sinif təhsil konfransı ilə başa çatdırdı. Bu layihənin nümunəsindən istifadə edərək şagirdlər məqsəd və vəzifələri müəyyənləşdirmək, işləri planlaşdırmaq, düzgün şəkildə layihə hazırlamağı öyrəndilər.

    2017-ci ildə X^A sinif şagirdləri ilə “ Aləm cənnətə dönsə, yaddan çıxmaz Qarabağ” adlı layihə hazırladıq və həyata keçirdik. Bu layihə inteqrasiya olunmuş bir layihə idi.

    Mən bir tarix müəllimi kimi, şagirdlərin mövzunun  incəliklərinə  “dalmaq”, mövzuya  emosional “duyğu” vermək işimi dərk edirdim. Bunun üçün tarixi foto və şəkillər, mövzuya dair müxtəlif qısa video roliklərdən istifadə  istifadə etdim.  Layihənin ən kuliminasiya nöqtəsi Qarabağ uğrunda vuruşaraq qəhrəmancasına həlak olan Mübariz İbrahimovun anasına yazdığı məktubun araşdırılması idi. ....Bu zaman məktub tam mətnlə oxundu, hamı dinlədi və fikir mübadiləsi aparılırdı.  

     Növbəti dərs ilində şagirdlərimiz üçün  mən və məktəbimizin ədəbiyyat müəllimi  Qaraxanova Aynurə ilə birlikdə  hazırladığımız “Təhsil tədqiqatları və layihə fəaliyyətlərinin əsasları” adlı proqram layihəsi həyata keçirmək istəyirik.

     Bu proqramda biz şagirdlərlə üzərində işlədiyimiz layihənin nəzəri cəhətlərini öyrənib, II Dünya və Qarabağ müharibəsinin  tarixi haqqında yerli materialları sistemləşdirərək  və mövzu ilə əlaqədar aşağıdakı layihələri həyata keçirməyi planlaşdırırıq:

1.Məktəbin ”Yaddaş Kitabçası”nı hazırlamaq...

1.1.Giriş sualları, mövzu ilə əlaqədar uşaqların bilik səviyyəsinin göstərilməsi.

1.2.”Texniki “ xəritələrin doldurulması. Bu iş təşkilati problemləri müəyyən etməyi və  tez bir zamanda onu həll etməyə imkan verir; eynizamanda problemin həlli yollarını  müəyyən etmək və təkliflər vermək, hədəflərin adı və vəzifələrini təyin etmək ikmanı yaradır (Bu işi ancaq şagirdlər həyata keçirirlər. Müəllim isə sadəcə nəzarət edərək, istiqamət verə bilər).

1.3.Araşdırma metodlarını müəyyən etmək. Bunun üçün ölkə və ailə arxiv materialları, yerli tarixi ədəbiyyat və yerli arxiv materialları, İnternet məlumatları, II Dünya və Qarabağ müharibəsi iştirakçılarının, onların özünün,  ailə üzvlərinin xatirələri, eləcə də II dünya müharibəsi zamanı arxa cəbhədə işləyənlərin xatirələri ilə tanış olmaq gərəkdir.

1.4.Sinif şagirdlərinin əldə etdikləri materialların müzakirəsi və onların “Məktəb Yaddaşı”ı kitabında səliqə və xüsusi dizaynla qeyd edilməsi.

1.5. “Böyük Vətən müharibəsi əsgərlərinin üçkünc və Qarabağ müharibəsi əsgərlərinin məktubları  ata və anaya minnətdarlıq hissləri ilə yazılmışdır” fikrinin doğruluğunu sübut etmək.

1.6.Özünü idarəetmə və yaradıcılıq məsələsi.”Sinkveyn”.  (Məlumat üçün bax: https://ru.wikipedia.org/wiki/Синквейн)

   Hal-hazırda bizim məktəbdə iki sinif üzrə “Yaddaş Kitabçası” məktəbdə  saxlanılır.

1. ”Məktəbimizin qəhrəmanlarını unutmarıq”

2.  Ümummilli lider-Heydər Əliyev

   Məktəb və rayon arxivini qruplar üzrə öyrənmək  üçün tədqiqata cəlb ediləsi məsələlər:

1.II Dünya və Qarabağ müharibəsi, eləcə də  (arxa cəbhə) iştirakçıları

2. II Dünya müharibəsində  iştirak etmiş məktəb müəllimləri

3.Qarabağ müharibəsində iştirak etmiş məktəb müəllimləri

4.Məktəbin Qarabağ iştirakçısı olan şagirdləri

5.Yerli “İşıq” qəzetində müharibə iştirakçıları haqqında yazılan mövzular

Bu il  biz ilk öncə üç məsələni həll etmək istəyərdik:

1) Təşkilati məsələ

2) Məkan  ilə ilkin tanışlıq (gəzinti turu)

3) Tarixi sənədlərlə işləmək üçün seminar

Şagirdlərim qruplar üzrə məlumat toplayaraq təqdimat hazırlamışlar. Hətta bir şagirdim bununla bağlı belə bir şeir də yazmışdı:

“Məktəb qəhrıəmanlarını heç vaxt unutmarıq biz,

Əmin olun ki, unutmarıq heç zaman.

Onların igidliyi qəlbimi döyündürür

Əbədi olaraq bizimlədir  onlar....” .

  Belə tədbirlər keçirməklə keçmişi xatırlamaq, gənc nəslə  ölkəmizin qəhrəmanlıq tarixinə hörmət, vətəndaşlıq mövqeyi və vətənpərvərlik duyğusunu öyrətmək imkanı əldə etmiş oluruq. Təcrübə göstərir ki,təlim-tərbiyə prosesində belə işlər dərsləri  şagirdlər üçün daha aydın və maraqlı etməklə yanaşı, onlar öz doğma diyarını yaxından öyrənir, onun nailiyyətləri ilə fəxr edirlər. Bu da məktəbliləri  Vətənə hədsiz məhəbbət və sədaqət ruhunda tərbiyə etmək üçün imkanlar yaradır.

Əsədov Seyyub Əsəd oğlu-Şirvan şəhər T. Bağırov adına 11№-li tam orta məktəbin tarix müəllimi, 2015-ci ildə keçirilmiş “Ən yaxşı müəllim” müsabiqəsinin qalibi