Eradan əvvəl VIII əsrdən e.ə. III əsrədək Roma dövləti
tərəfindən məhv edilmiş etruskların tarixinə qısa nəzər salaq. Etrusklar e.ə. VIII
əsrdən e.ə. III əsrə qədər İtaliyanın mərkəzi bölgəsində məskunlaşmış Romadan əvvəlki
mədəni sivilizasiya olmuşlar. Bu dövrlərdə onların sivilizasiyası yüksək inkişaf etmiş,
mürəkkəb yazı, incəsənət və memarlıq sistemi ilə inkişaf etmiş və erkən Roma mədəniyyətinin
inkişafına əhəmiyyətli təsir göstərmişdir. Etruskların mənşəyi tam aydın deyil,
lakin onlar çox güman ki, Şərqi Aralıq dənizindən, ehtimal ki, müasir Türkiyədən
İtaliyaya köçüblər. Onlar ilk dəfə e.ə. VIII əsrdə tarixi mənbələrdə meydana
çıxmışdır. Mərkəzi İtaliyada bir sıra şəhər dövlətləri qurduqları zaman etrusk
sivilizasiyası bir neçə güclü aristokrat ailənin idarə etdiyi şəhər dövlətlər ətrafında
cəmlənmişdi. Etrusk cəmiyyətinin əsas xüsusiyyətlərindən biri də onların idarəetmə
sistemi idi. Etruskları aristokrat ailələrin üzvləri tərəfindən seçilən bir
sıra padşahlar idarə edirdi. Bu idarəetmə sistemi yüksək dərəcədə qeyri-mərkəzləşdirilmişdi,
hər bir şəhər-dövlətin öz padşahı, qanun və hökumət sistemi var idi. Mərkəzləşdirilməmiş
idarəetmə sisteminə baxmayaraq, etrusklar bir-birinə çox bağlı idilər, ortaq mədəniyyət
və dil paylaşırdılar. Onlar mahir tacir və sənətkar idilər və onların nüfuzu öz
hüdudlarından çox-çox uzaqlara yayılırdı. Korsika, Sardiniya və Fransanın cənubu
da daxil olmaqla, Aralıq dənizi boyu bir sıra ticarət koloniyaları qurmuşdular.
Etrusklar yüksək bacarıqlı sənətkarlar idilər. Onların incəsənəti və memarlığı
erkən Roma mədəniyyətinin inkişafına böyük təsir göstərmişdir. Onlar tez-tez
gündəlik həyatın mürəkkəb dizaynlarını və səhnələrini təsvir edən gözəl saxsı
qabları və yüksək dekorativ və bəzəkli əşyalar istehsal edən metal emalı ilə
tanınırdılar. İncəsənət nailiyyətləri ilə yanaşı, etrusklar mühəndislik və
memarlıqda da güclü idilər. Onlar mürəkkəb drenaj sistemləri, yollar və körpülər
tikmişlər və tikdikləri məbədlər və türbələr kimi monumental memarlıqları qədim
dünyanın ən təsir edici memarlıqlarından olmuşdur. Çoxsaylı nailiyyətlərə
baxmayaraq, etrusk sivilizasiyası e.ə. V əsrdə tənəzzülə uğramağa başladı. Etrusk
mədəniyyəti tədricən genişlənən Roma Respublikası tərəfindən “udulmağa”
başlanıldı. Romalılar etrusk mədəniyyətindən çox təsirləndilər və onun bir çox
adət və ənənələrini, məsələn, onların idarəetmə sistemini və dini inanclarını qəbul
etdilər. Romalılar gücləndikcə etrusk şəhər dövlətlərini bir-bir fəth etməyə
başladılar. E.ə. III əsrdə etrusk sivilizasiyası Roma Respublikası tərəfindən
tamamilə mənimsənildi və onların dili və mədəniyyəti praktiki olaraq yox oldu.
Tənəzzül etmələrinə baxmayaraq, etrusklar maraqlı və sirli sivilizasiya olaraq
qalır və onların Qədim Romanın inkişafına təsiri bu gün də hiss olunur. Onların
sənəti və memarlığı elm adamlarını və rəssamları ruhlandırmaqda davam edir və
onların irsi insan yaradıcılığının və ixtirasının davamlı gücünün sübutudur.
Mənbə: bit.ly/3TuyPOx
Rus dilindən tərcümə:
Əsədov Seyyub Əsəd oğlu-Şirvan şəhər T. Bağırov
adına 11 №-li tam orta məktəbin tarix müəllimi, “Ən yaxşı müəllim” müsabiqəsinin
(2015-ci il), “Elektron Təhsil” Respublika Müsabiqəsi, “Təhsildə ən yaxşı
İnternet resursları” nominasiyası qalibi (2017-ci il), Respublika “Pedaqoji Mühazirələr”inin
(2003-cü il III dərəcəli Diplom və 2019-cu il Tərifnamə) təltifçisi, Təhsildə
inkişaf və innovasiyalar üzrə IV qrant müsabiqəsinin (2020) qalibi (“V-XI
siniflərdə tarix fənninin tədrisi metodikası” adlı metodik vəsait müəllifi).