Tərbiyə prosesi çoxşaxəli hadisədir və məktəbin
rolunun müstəsnalığı təkcə müəyyən bilik bazasının formalaşmasında deyil, həm də
fundamental insan keyfiyyətlərinin tərbiyəsində və sosial davranışın əsaslarının
öyrədilməsindədir. Bəs bu zaman münasibətləri korlamamaq və kömək etmək üçün
necə düzgün davranmaq olar? Şagird həyatında təhsil mühüm yer tutur. Təhsil müəssisəsinin
divarları daxilində uşaq, təfəkkür formalaşdıran və onun gələcək intellektual
inkişafına töhfə verən əsas biliklərə yiyələnir. Şagird həyatı boyu ona faydalı
olacaq öyrənmə bacarıqlarına yiyələnir. Məktəbin divarları arasında “təhsil
bünövrəsi” qoyulur. Eyni zamanda, qeyd etdiyim kimi təhsil prosesi çoxşaxəli
hadisədir və təkcə müəyyən bilik bazasının formalaşmasında deyil, həm də
fundamental insan keyfiyyətlərinin tərbiyəsində və sosial davranışın əsaslarının
öyrədilməsində məktəbin rolunun müstəsnalığıdır. Sinifdə uşaq cəmiyyətdəki
rolunu müəyyənləşdirərək, mənəvi təcrübə qazanaraq, öz məsuliyyətini dərk edərək
kollektivə qoşulmağı öyrənir. Bu baxımdan, məktəbin şəxsiyyətə təsirini qiymətləndirmək
çətindir. Burada şagird yaxşı formalaşmış əxlaqi prinsiplər sistemi ilə tanış
olur, ümumi dəyərləri və vəzifələri başa düşməyi, habelə davranışlarını onlara
uyğun idarə etməyi öyrənir. O, vaxtının çox hissəsini təhsil müəssisəsində
keçirdiyindən onun şəxsiyyətinin böyük ölçüdə məhz məktəbin divarları arasında
formalaşdığı qəbul edilir.
Məktəb uşağın şəxsiyyətinin inkişafına hansı mənfi
təsir göstərə bilər?
Uşaq,
süngər kimi, həm xeyirxah, həm də mənfi atmosferin elementlərini udur. Onun
sosial mövqeyi, dünyagörüşü, maddi vəziyyəti, yaşayış şəraiti və öyrənmə
qabiliyyəti - bütün bunlar bu və ya digər dərəcədə gələcək inkişafın əsasını təşkil
edir. Təhsil müəssisəsi şəxsiyyətin bütün aspektlərinə təsir göstərir. Bu təsirin
müsbət olması vacibdir. Axı məktəb müxtəlif temperamentli, xarakterli, müxtəlif
yaşlarda olan insanların təmasda olduğu sosial məkandır. Bu mühitin ünsiyyətdə,
öyrənmədə, fiziki inkişafda və oyunlarda özünü həyata keçirmək imkanı yaratması
vacibdir. Uşaq şəxsiyyətlərarası ünsiyyət mədəniyyətini dərk etməli, insanlara
hörmət və tolerantlıqla yanaşmağı öyrənməli, əməkdaşlığın əhəmiyyətini başa
düşməlidir. Bu vəzifələr hər zaman və istənilən nəsil üçün aktualdır.
Şagirdlərlə iş zamanı müəllimin vəzifələri
Məktəbin
uşağın inkişafına təsiri əsasən müəllimlərin təhsil prosesinə yanaşması ilə müəyyən
edilir. Məktəblilər arasında dərslərə maraq birbaşa tədrisin keyfiyyəti ilə
bağlıdır, buna görə də müəllimin əsas vəzifələrinə aşağıdakılar daxildir:
materialın səriştəli və maraqlı təqdimatı;
öyrənmək üçün motivasiya;
aydın və başa düşülən izahatlar;
şagird bacarıqlarının inkişafı;
yeni biliklərin mənimsənilməsinə nəzarət.
Şagirdlərin şəxsiyyətinin
formalaşmasında müəllimlərin də böyük rolu vardır. Tədris və məktəbdənkənar fəaliyyətin
təşkili formalarını seçərkən müəllim tərbiyəçi kimi çıxış edir.
Bəzi müəllimlər
nə üçün uğursuzluğa uğrayırlar?
Əsas
biliklərin əldə edilməsi prosesində hər bir şagird öz prioritetlərini və xüsusi
maraqlarını inkişaf etdirir. Yaşla, məktəblilər öz imkanlarını və həyat
perspektivlərini, habelə gələcək peşəkar fəaliyyət sahələrini dərk etməyə
başlayırlar. Bu anda müəllimin vacib vəzifəsi yeniyetməni dəstəkləmək, məqsədini
müəyyənləşdirməyə kömək etmək və bəlkə də düzgün idealları və dəyərləri nəzərə
alaraq hərəkətlər alqoritmini formalaşdırmaqdır. Məlumdur ki, insan müəyyən
biliyin praktik əhəmiyyətini dərk etdikdə öyrənməyə motivasiya xeyli artır. Buna
görə də müəllimin vəzifəsi təkcə nəzəriyyənin quru təqdimatı və məktəb kursunun
mənimsənilməsinə nəzarətlə məhdudlaşmır. İdeal olaraq, müəllim öyrənməyə ümumi
maraq aşılayır və ya aşılamır. Qazanılan biliklərin mənasını və məqsədini,
onların əhəmiyyətini dərk etmək şagirdləri stimullaşdırır, onların intellektini
zənginləşdirir. Müəllimin şagirdlərə müzakirələrə rəhbərlik etməyə və öz fikirlərini
müdafiə etməyə imkan verməsi vacibdir. Ünsiyyət qurmaq və öz mövqeyini ifadə
etmək imkanı təlim prosesinə maraq oyadır və polemika bacarıqlarını aşılayır. Pedaqoji
ictimaiyyətinin keyfiyyətli məktəb təhsili almaq üçün lazımi addımlar barədə məlumatlılığı
təəssüf ki, kifayət qədər deyildir. Nəticədə bir çox valideynlər və şagirdlər məktəbdə
verilən praktiki biliklərin səviyyəsindən narazıdırlar. Yetkinlik dövründə uşaq
üçün faydalı ola biləcək və hərtərəfli inkişaf etmiş şəxsiyyət formalaşdırmağa
kömək edən bir çox cəhətlər nəzərdən qaçırılır. Buna görə də, indi getdikcə
daha çox valideyn yeni öyrənmə formatlarının faydaları haqqında maraqlanır. İnternet
imkanları müzakirə edilir. Müasir texnologiyalardan istifadə etməklə məktəbdə təhsil
almaq valideynlərin və şagirdlərin diqqətini getdikcə daha çox cəlb edir. Digər
məsələlərlə yanaşı, bütün atalar və analar məktəbin uşağa necə təsir etməsi, eləcə
də əyani təhsilin keyfiyyətindən razı deyil. Bütün hallarda tədrisə yanaşma və
metodlar hərtərəfli işlənib hazırlanmalı və minlərlə təcrübə ilə təsdiqini
tapmalıdır. Məktəb uşağın şəxsiyyətinin inkişafına ancaq müsbət təsir göstərməlidir.
İstifadə edilmiş resusrlar:
https://multiurok.ru/files/m-kt-bin-usaga-t-siri.html
https://interneturok.ru/blog/voprosy_psihologii/vliyanie-shkoly-na-rebenka
Hazırladı:
Əsədov Seyyub Əsəd oğlu - Şirvan şəhər T. Bağırov
adına 11 №-li tam orta məktəbin tarix müəllimi, “Ən yaxşı müəllim” müsabiqəsinin
(2015-ci il), “Elektron Təhsil” Respublika Müsabiqəsi, “Təhsildə ən yaxşı
İnternet resursları” nominasiyası qalibi (2017-ci il), Respublika “Pedaqoji
Mühazirələr”inin (2003-cü il III dərəcəli Diplom və 2019-cu il Tərifnamə) təltifçisi,
Təhsildə inkişaf və innovasiyalar üzrə IV qrant müsabiqəsinin (2020) qalibi
(“V-XI siniflərdə tarix fənninin tədrisi metodikası” adlı metodik vəsait müəllifi),
Azərbaycan Respublikası “Təhsil Şurası” İB-nin İdarə Heyətinin üzvü