Uşaqlarda öyrənməyə marağı, nikbinlik və özünə inamı necə aşılamaq olar?

 

Düzgün motivasiya uğurlu öyrənmənin açarıdır. Ona görə də müəllimləri ildən - ilə “Uşaqlarda öyrənməyə marağı, nikbinlik və özünə inamı necə aşılamaq olar?” sualı narahat edir. Razılaşın ki, buna nail olmağın ən yaxşı yollarından biri uşaqların qarşısında maraqlı, mürəkkəb, lakin eyni zamanda həyata keçirilə bilən vəzifələr qoymaqdır. Məhz belə olduqda bütün sınaqlardan, səhvlərdən və uğursuzluqlardan sonra gələn uğur xüsusilə sevincli və dəyərli olacaqdır. Valideynlər çox vaxt məktəblilərdən yüksək qiymətlər və yaxşı nəticələr gözləyirlər, lakin yadda saxlamaq lazımdır ki, bilik əldə etmək üçün uzun və mürəkkəb proses təkcə uşağın deyil, həm də valideynlərin öz üzərinə düşür və onların birbaşa iştirakını tələb edir.

Beləliklə, həm müəllimlər, həm də valideynlər üçün...

Çətin tapşırıqlarda uşağa köməklik etməyə çalışın

   Şagird istənilən yaşda valideynlərinin dəstəyini hiss etməli və bilməlidir ki, nəyinsə öhdəsindən gələ bilmirsə, ona mütləq köməklik göstəriləcək. Çətin vəziyyətdə səbirli olmaq, uşağa qışqırmamaq və söyüş söyməmək vacibdir. Bəli, bəzi şeylər bizə aydın görünür, amma xatırlamaq lazımdır ki, uşaq üçün bu, yeni  öyrəndiyi bir materialdır. Uğursuzluq və ya pis qiymətlər haqqında danışarkən, böyük kimi “tənqid” çox vacibdir. Qiymətlərə görə tənqid etməyə ehtiyac yoxdur. Onları necəsə düzəltmək olar. Bunun üçün məsələni təhlil edib müzakirə etmək lazımdır. Eyni zamanda, “Zəif hazırlaşmısan!”, “Sən təhsilini bitirmədin!”, “Məni məyus etdin” və s. kimi bu cür ifadələri “Səhvin niyə baş verdiyini düşünək!”, “Gəl bunu anlayaq və niyə nəticə vermədiyini təhlil edək!”, “Vəziyyəti necə düzəldə bilərik!” sözləri ilə əvəz etmək daha yaxşı olar. Bu ifadələr uşağa, birincisi, yaxınlarının köməyinə və dəstəyinə arxalana biləcəyini, ikincisi, hər hansı bir səhvin düzəldilə biləcəyini və onları etməkdən qorxmamalı olduğunu başa düşməyə kömək edəcəkdir. Əgər siz uşağı daim danlasanız, o zaman o, stress yığacaq, bu isə o deməkdir ki, öyrənmək istəyi yox olacaq, çünki stress uşaqların özlərinə inanmasına mane olur və motivasiyaya mənfi təsir göstərir. Sadə bir qaydaya sadiq qalın: stress yoxdursa, dərs oxumağa da çətinlik olmayacaqdır.

Uşağa öyrənmə məqsədlərini təyin etməyə kömək edin

Uşağa öyrənməyə müsbət münasibət formalaşdırmaqla yanaşı, əldə edilmiş biliklərin ehtiyac və əhəmiyyətini dərk etməyə kömək etmək lazımdır. Uşağınıza qarşısına hədəflər qoymağa kömək edin: uşağın qarşısına məqsəd qoyanda o, nə üçün təhsilə ehtiyac duyduğunu və nə üçün oxumağa bu qədər vaxt sərf etməli olduğunu daha yaxşı başa düşür. Hətta kiçik bir məktəblinin peşələr haqqında təsəvvürü vardır. O, gələcəyi haqqında xəyal edir, bəlkə də nə olmaq istədiyini təsəvvür edir, ona görə də uşaqla əldə edilmiş biliklərin ehtiyacı və dəyəri barədə danışmaq vacibdir. Uşaq böyüdükcə, onunla onun məqsədlərini, habelə onlara nail olmaq prosesində təhsilin nə qədər vacib olduğunu müzakirə etmək xüsusilə lazımdır.

Uşağı motivasiya edin

Uşaqda öyrənmək üçün düzgün motivasiyanın formalaşdırılması vacibdir. Motivasiya daxili və xarici ola bilər. Daxili motivasiya  maraq və gələcək məqsədlərin dərk edilməsi ilə gəlir. Xarici motivasiya isə böyüklərin tərifindən və təşviqindən çox asılıdır. Uşağın özünü yaxşı olduğunu hiss etməsi olduqca vacibdir və belə olduqda dərhal olmasa da uğur qazanacaqdır. Balaca məktəblidə xarici motivasiya üstünlük təşkil edir, şagird müəllimə ideal kimi baxır, müəlliminə və valideynlərinə sübut etmək istəyir ki, o, hər şeyin öhdəsindən gəlir. Əgər təhsilin ilkin mərhələsində uşaq kifayət qədər tərif almazsa və ya valideynlər yalnız onun səhvlərini qeyd edib onu danlayırlarsa, uşaq özünə inamını və eyni zamanda dərsə həvəsini itirə bilər. Məktəbliyə hər kəsin səhv edə biləcəyini, hər bir səhvin təhlil oluna və düzəldilə biləcəyini izah etmək vacibdir, beləliklə, uşağın səhvləri ilə uğurları arasında tarazlıq yaranacaqdır. Daha sonra, yeniyetməlik dövründə xarici motivasiya qismən daxili ilə əvəz olunur, bu mərhələdə uşağa məqsədləri formalaşdırmağa kömək etmək, mümkün gələcək inkişaf yollarını göstərmək vacibdir. Eyni zamanda, yaşlandıqca tərifə ehtiyac aradan qalxmır, həm də xarici motivasiya olaraq qalır və daxili motivasiyanı gücləndirir. Qeyd etmək lazımdır ki, motivasiya mənfi də ola bilər. Məsələn, pul və ya yeni nəsə almaq vədi motivasiya kimi istifadə olunarsa, uşaq hər hansı bir şəkildə mükafat almağa çalışacaq  (fırıldaq yolu ilə həll yollarını qabaqcadan tapmaq, internet vasitəsilə suallara cavab axtarmaq və s. ), çünki məqsəd faydalı olanları deyil, hədiyyəni qazanmaqdır. Ancaq uşaqda öyrənmə sevgisini aşılasanız, daim məqsədlər haqqında danışsanız və onları mükafatlandırsanız və bunun nə üçün lazım olduğunu başa sala bilsəniz, motivasiya müsbət olar və uşağın öyrənmək istəyi daha da güclənəcəkdir.

Uşaqlara hobbilərini təşviq edin

İstənilən yaşda olan insan üçün sevimli bir işin (hobbinin), yəni həzz gətirəcək bir fəaliyyətin olması vacibdir. Uşağı izləyin və onun hər hansı idman növü və ya yaradıcılıq fəaliyyəti ilə məşğul olmaq arzusu olduğunu görsəniz, ona dəstək olun: uşağın onu maraqlandıran sahədə inkişafına kömək edin. Təbii ki, elə olur ki, bəzən uşaqlar hansısa hobbidən tez məyus olurlar, ya da maraqsız olurlar, başqa bir işlə məşğul olmaq da istəyə bilərlər. Bu, tamamilə normaldır, çünki uşaq dünyanı öyrənir, həqiqətən nəyi bəyənəcəyini axtarır. Əsas odur ki, bu mərhələdə uşağı tək qoymayın və onu ovsunlayacaq bir şey tapmasına kömək edin. Müəllimlər seçdiyiniz dərsdə israr etməyə ehtiyac yoxdur, uşağa ona yaxın olanı seçmək imkanı verin. Yalnız bu halda o, yüksək nəticə əldə edə və dərslərdən həzz ala biləcək. Yadda saxlayın: -“Uşaq niyə heç nə ilə maraqlanmır və onu necə düzəltmək olar?”.

Uşağı həddindən artıq yükləməyin

Əlbəttə, biz hamımız istəyirik ki, uşaq aktiv ictimai həyat sürsün, idmanla məşğul olsun, məktəb proqramlarını öyrənməyə vaxt tapsın, çox oxusun (P.S. Repititor yanınada gedənləri unutmayın). Ancaq belə bir ritmdə həyat şagirdin hər cür inkişafa marağını tamamilə azalda bilər. Əgər çoxlu məşğələlər varsa və dərs saatları çoxdursa, o zaman yeni bilik və bacarıqlar əldə etmək yalnız cansıxıcılığa, diqqəti yayındırmaq və istirahət etmək istəyinə səbəb olacaqdır. Bundan əlavə, həm uşağın motivasiyasına, həm də sağlamlığına mənfi təsir göstərəcəkdir. Unutmayın ki, hər kəsə istirahət üçün vaxt lazımdır. Uşaqların bəzən dincəlməsinə də icazə verin. 

Evdə öyrənmə üçün əlverişli mühit yaradın

Uşağın inkişafına töhfə verəcək birgə asudə fəaliyyətləri nəzərdən keçirin, eyni zamanda məcburi öyrənmə deyil, həqiqətən əyləncəli olanı fikirləşib tapmaq lazımdır. Məsələn, interaktiv muzeyə getmək, birlikdə stolüstü oyun oynamaq və ya elmi şou keçirmək və s. bütün bu cürə oyunları sınaqdan keçirin. Siz həmçinin ailə axşamını oxumaq üçün ənənəyə çevirə, müxtəlif ədəbiyyat seçə bilərsiniz. Uşaqları bu fəaliyyətlərin layihələndirilməsi və planlaşdırılmasında iştirak etməyə təşviq edin. Öyrənmənin əyləncəli və xoş olduğunu göstərin.

Uşaq üçün nümunə olun

Sizdə sevgi yaratmayan bir şeyə uşaqda da sevgi aşılaya bilməzsiniz. Ona görə də uşağa təhsilə olan marağınızı göstərməyə çalışın: yeni şeylər öyrənin, oxuyun, inkişaf edin, xəbərlər paylaşın, öyrəndiklərinizi müzakirə edin, işdə kəşfləriniz və nailiyyətləriniz haqqında danışın, eyni zamanda emosiyaları ifadə etməkdə xəsislik etməyin. Əgər uşaq sizin öyrənməyə və inkişafa olan həqiqi marağınızı görsə, o, mütləq sizdən nümunə götürmək istəyəcək.

Uşağa öyrənməyi öyrədin

Şagirdin gələcəkdə ehtiyac duyacağı ən vacib vərdişlərdən biri müstəqil şəkildə məlumatı tapmaq və təhlil etmək bacarığıdır, başqa sözlə, bu öyrənmə bacarığıdır. Uşağın nəinki yeni şeylər öyrənməsi, həm də şüurlu şəkildə inkişaf etməsi üçün ona bunu necə edəcəyini göstərmək lazımdır. Düşüncəni inkişaf etdirməyin bir yolu da sadəcə gündəlik yazmaq ola bilər. Uşaqdan bu gün başına nə maraqlı və ya yaxşı şeylər gəldiyini, nə öyrəndiyini soruşun və gündəlik yazmağı təklif edin, mütəmadi olaraq və ya heç olmasa vaxtaşırı bunu etsin. Bu iş məlumatı tapmaq və təhlil etmək bacarığı öyrənməkdə çox faydalıdır (P.S. Bu üsul heç də bütün uşaqlar üçün effektiv deyil). Həmçinin uşağı müstəqil olmağa təşviq edin. Əgər məktəbdən layihə hazırlamaq istənilibsə, şagirdi özbaşına mövzu seçməyə dəvət edin, lazım gələrsə, bir neçə mümkün variant göstərin, uşağın hekayələrini dinləyin və ona maraqlı suallar verin, ona axtarış etmək və tərcüməçilərdən necə istifadə etməyi öyrədin və lazım olan məlumatı necə tapacağını izah edin.

Uşaqla maraqlanın: lazım gələrsə, onunla birlikdə öyrənin

Bir dialoq apardığınız zaman vəziyyəti xatırlayın, həmsöhbətə həvəslə danışdınız, amma o, sizi dinləmədi və açıq-aydın sizin hekayənizlə və ya ümumiyyətlə sizinlə danışmaqda maraqlı deyildi. Nə hiss etdiniz? Çox güman ki, hekayənizi tərk etmək və ya dayandırmaq istəyi hiss etdiniz, çünki bu, həmsöhbətiniz üçün maraqlı deyil. Uşaqla münasibətlərdə də belədir - əgər o, həyatına, onun inkişafına olan marağınızı görmürsə, o zaman həyatının təfərrüatlarını sizinlə bölüşmək istəməz. Bir uşaq sizə tərəf qaçırsa və bu gün məktəbdə çəkdiyi rəsm haqqında həvəslə danışırsa, bunun üçün vaxt ayırın, emosional reaksiya verin, ona əlavə suallar verin. Bəzən belə zahirən “xırda şeylərə” vaxt ayırmaq çətindir, xüsusən də ağır iş günündən sonra, lakin “kiçik bir kəşfiyyatçı” üçün bu, bütün dünya deməkdir. Uşağın hobbilərini izləyin, müntəzəm olaraq onlarla maraqlanın, öyrəndiklərini sizə özü öyrətməsini xahiş edin, başa düşdükləri barədə uşağın fikrini soruşun, onlarla müxtəlif mövzularda danışın. Bir uşaq üçün təlim prosesi əzmkarlıq və nizam-intizam, konsentrasiya, başqaları ilə qarşılıqlı əlaqə və bir çox başqa bacarıqlar kimi bir çox yeni bacarıqların inkişaf dövrüdür. Bütün bu bacarıqlar gələcək şəxsiyyətin əsasını qoyur, onun gələcək inkişafına və uğuruna təsir göstərir.

Mənbə: https://www.marieclaire.ru/

İstinad:

https://multiurok.ru/files/usaqlarda-oyr-nm-y-maragi-nikbinlik-v-ozun-inami-n.html

Hazırladı: Əsədov Seyyub Əsəd oğlu - Şirvan şəhər T. Bağırov adına 11 №-li tam orta məktəbin tarix müəllimi, “Ən yaxşı müəllim” müsabiqəsinin (2015-ci il), “Elektron Təhsil” Respublika Müsabiqəsi, “Təhsildə ən yaxşı İnternet resursları” nominasiyası qalibi (2017-ci il), Respublika “Pedaqoji Mühazirələr”inin (2003-cü il III dərəcəli Diplom və 2019-cu il Tərifnamə) təltifçisi, Təhsildə inkişaf və innovasiyalar üzrə IV qrant müsabiqəsinin (2020) qalibi (“V-XI siniflərdə tarix fənninin tədrisi metodikası” adlı metodik vəsait müəllifi), Azərbaycan Respublikası “Təhsil Şurası” İB-nin İdarə Heyətinin üzvü